4.2 Umweo

Mu lubuuto lwa fyafumapo cene cifwile ukuba icishili cakutontonkanya ukuti umuntu alikwata 'umweo ushifwa' nangu cimo icishifwa mukati kakwe mu cifyalilwa. Ifwe nomba twalaesha ukufumyapo icimfulumfulu icashinguluka ishiwi lya 'umweo'.

Amashiwi ya ciHebere ne ciGreek ayo ayapilibulwa 'umweo' muli Baibele ('Nephesh' na 'Psuche') yapilibulwa kabili mu nshila ishalakonkapo ishi:-

Umubili
Umupu
Icibumbwa
Umutima
Amano
Umuntu
Umwine

Eico 'umweo' ulelosha ku muntu, umubili nangu umwine. Insoselo ya Cingeleshi iyalumbuka iyakuti 'Pususheni Imyeo Yesu' 'Save Our Souls' (S.O.S.) ipilibula bwino bwino ukuti 'Pususheni ifwe ukufuma ku mfwa!' Eico 'umweo' ni 'iwe', nangu ukusankanya kwa fintu fyonse ifyo ifyapanga pamo umuntu. Eico, cene cakwiluka, ukuti ba Baibele abengi abalelembwa nomba (pamo nga N.I.V.) te lyonse babomfya ishiwi lyakuti 'umweo', lelo lipilibulwa nga 'iwe' nangu 'umuntu'. Inama shintu Lesa alengele shileitwa ''ifibumbwa ifileenda...icibumbwa conse ica mweo'' (Ukutendeka 1:20,21). Pano ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa ''icibumbwa'' ni 'nephesh', ilyo pamo ilyapilibulwa 'umweo'; ngefyo calangililwa mu Ukutendeka 2:7: ''...no muntu asangwike umweo uuleenda''. Eco umuntu e 'mweo', ngafintu inama 'myeo'. Ubupusano fye pakati ka muntunse ne nama bwakuti umuntu ali na mano ukucila shene; wene alilengwa mu mubili wa cipasho cakwa Lesa (Ukutendeka 1:26; mona Isambililo 1.2), na bantu bamo baleitwa ukwisaishiba Imbila nsuma intu ukupitila muli yene isubilo lya kukaanafwa lileisulwa kuli bene (2 Timote 1:10). Nga kukonka ku musango wesu utuntulu no musango wa mfwa yesu, tapali ubupusano pakati ka muntu ne nama:-

''Ico iciponena abana ba bantu ciponena inama; ifyo fine icintu cimo ciponena fyonse (mona ukukonkomesha kubili): nga ifyo umo afwa, efyo na imbi ifwa...icakuti umuntu takwete kutangilila pa mulu wa nama...fyonse (ekutiila umuntu ne nama) fiya ku cifulo cimo (inshiishi); fyonse fili ulukungu, na fyonse fipilibukila ku lukungu na kabili'' (Lukala milandu 3:19,20). Kalemba waputwaamo wa Lukala milandu apepele ukuti Lesa engaafwa abantu ukwishiba icishinka ici icakosa, ''ukuti (abantu) bengamona ukuti bene abene ni nama'' (Lukala milandu 3:18). Eico cene cakwenekela ukuti abantu abengi bakasanga icishinka ici icakosa ukupokelela; icine cine, cene kuti caba kucendwa pa kwiluka ukuti ku cifyalilwa ifwe tuli nama fye, ishileikala mu musango umo wine wa micitile yabulo kutontonkanya iya kuisunga fwe bene, ukupusuka kwa bali na maka nganshi no kutwalilila ukuipanga. Ukwilula kwa Lukala milandu 3:18 muli Baibele wa Cingeleshi uwitwa mu bwipi N.I.V. kulanda ukuti Lesa 'esha' umuntu pa kulenga wene ukumona ukuti wene ni nama fye; ekutiila abo abali abanakila ukuba abantu Bakwe abacine bakeeluka icine ca ici, lelo abo abashili bakafilwa 'ukwesha' uku. Icikomo ca bumuntu - amano yakuti abantunse bali no musango wapulamo uwakucindama no mutengo - calisalanganina umutalalila mwi sonde monse mu myaka ya myanda ya makumi yabili. Cene mulimo ukalamba pa kuwamya ukutontonkanya kwesu ukufuma ku fyaleetwa fya bumuntu. Amashiwi ayatambalala aya Amalumbo 39:5 ya kwafwa: ''Umuntu mu musango wa busuma bwakwe ubwacilamo ali onse pamo wafye''. Cene tacili mu muntu u wenda ukutungulula intampulo shakwe'' (Yeremia 10:23).

Cimo pa fintu ifikalamba ifyacilamo ifyo ifwe twaishiba cili cakuti imibili ya bantunse yonse - icine cine fye na fyonse ''ifibumbwa fya mweo'' - filafwa. Eico, 'umweo' ulafwa; cene e bupusano bwino bwino ku cintu cimo icishifwa. Cene tali cakupapa pa kusanga ukuti mupepi ne cakaniko cimo pali fitatu ica kubomfya konse kwa mashiwi ayapilibulwa 'umweo' muli Baibele kukuminishiwa ne mfwa no konaulwa kwa mweo. Icishinka cakuti ishiwi lya 'umweo' libomfiwa mu nshila iyi cilelanga ukuti wene tekuti ube cintu cimo ico icishingonaulwa no kukaanafwa:-

- ''Umweo u ubembuka, wene ukafwa'' (Esekiele 18:4).

- Lesa kuti aonaula umweo (Mateo 10:28). Fimbi ifyakusontelela ku myeo ukonaulwa ni: Esekiele 22:27; Amapinda 6:32; Ubwina Lebi 23:30.

- ''Imyeo'' yonse iyali mukati ka musumba wa Hasore yaipaiwe ku lupanga (Yoshua 11:11; pashanya Yoshua 10:30-39).

- ''...umweo onse uwaleenda walifwile'' (Ukusokolola 16:3; pashanya Amalumbo 78:50).

- Ilingi amafunde yakwa Mose yakonkomeeshe ukuti ''umweo'' onse u ushanakiile amafunde yamo walingilwe ukwipaiwa (icilangililo mu Impendwa 15:7-31).

- Ifyakusontelela ku mweo ukutitilwa pa mukoshi nangu ukwikatwa ku citeyo kuti fyaba fye ifya mano nga cene cailukwa ukuti umweo kuti wafwa (Amapinda 18:7; 22:25; Yobo 7:15).

- ''Takuli nangu umo uwingasunga umweo wakwe ukwikala no mweo'' (Amalumbo 22:29).

- Kristu ''apongolwele umweo wakwe ku mfwa'' ukuti ''umweo'' wakwe, nangu ubumi, ucitwe icakupeela pa lubembu (Esaya 53:10,12).

Icakuti 'umweo' usontelela ku muntu nangu ku mubili ukucila ku lusase lumo ulushifwa mukati kesu cilelangwa ku bwingi bwa ma vesi umo ishiwi ili lisangwa. Ifilangililo fimo ifyaishibikwa ni:-

- ''Umulopa wa myeo'' (Yeremia 2:34).

- ''Nga umweo wabembuka, no kumfwa ishiwi lya kulapa...nga wene tasosele ici...nga umweo wakumya icintu conse icishili ca busaka...nga umweo walapa, ukulumbulula ne milomo yakwe'' (Abwina Lebi 5:1-4).

- ''We mweo wandi...conse icili mukati kandi ...Lumbanya Yehoba, We mweo wandi...Wene e wikusha akanwa kobe ne fintu ifyawama'' (Amalumbo 103:1,2,5).

- ''Uyo onse akapususha ubumi bwakwe; ('umweo') akalufya wene; lelo uyo onse akalufya ubumi bwakwe ('umweo') pa mulandu wandi...akapususha bwene'' (Marko 8:35).

Ici cishininkisho icakumanina icakuti umweo tausontelela ku cintu ca bumupashi mukati ka muntu; pano, 'umweo' (mu ciGreek 'psuche') ulepilibula fye ubumi bwa muntu umutuntulu, ico e musango capilibulwa pano.

- Impendwa 21:4 yalanga ukuti ibumba lya bantu kuti lyakwata ''umweo'' umo. Eico ''umweo'' tekuti usontelele ku lusase lumo lwa kukaanafwa kwa muntu ululi mukati kesu cila muntu.