7.4 ''Mu Kutendeka Mwali Icebo'', Yohane 1:1-3.

''Mu kutendeka mwali Icebo, ne Cebo cali pamo na Lesa, ne Cebo cali ni Lesa. Cimo cine cali mu kutendeka pamo na Lesa. Ifintu fyonse fyacitilwe kuli wene'' (Yohane 1:1-3).

Amavesi aya, ilyo yailukwa bwino bwino, yashininkisha no kutanununa pa kusondwelela ukwasangilwe mu ciputulwa ici icapita. Lelo, amashiwi aya e yamo ayashailukwa apakalamba pa kusambilisha ukuti Yesu eko aali mu mulu intanshi ya kufyalwa kwakwe. Ukwiluka ukwalungama palwa mavesi aya kwashintilila pa kwishiba ifyo ''Icebo'' cipilibula mu mashiwi aya. Cene mukulolenkana tekuti cisonte ku muntu, pantu umuntu tekuti abe ''pamo na Lesa'' lelo kabili ukuba Lesa pa nshita imo ine. Ishiwi lya ciGreek 'logos' ilyo pano ilyapilibulwa ''icebo'', iline lyeka talyapilibula 'Yesu'. Lyene ilingi lyapilibulwa nga ''icebo'', lelo kabili nga:-

Ilyashi
Umulandu
Ukulanshanya
Isambilisho
Ukupekanya
Ukubila
Amano
Ukulanda
Imbila

''Icebo'' cisoswa fye nga ''wene'' pantu 'logos' lishiwi ilili mu nsoselo ya caume mu ciGreek. Lelo ici tacipilibula ukuti lyene lisonta ku muntu, Yesu. Baibele mu ciGerman (Luther) asosa palwa ''das Wott'' (icishili icaume nangu icanakashi); Baibele mu ciFrench (Segond) asosa palwa ''la parole'' nge canakashi, ukulanga ukuti ''icebo'' tacisonta fye ku muntu umwaume.

''IN THE BEGINNING''

''MU KUTENDEKA''

'Logos' mukushikimika kuti asonta kwi tontonkanyo lya mukati ilyo ilimonekela kunse mu mashiwi no kulanshanya kumbi. Mu kutendeka Lesa alikwete 'Logos' uyu. Uku ukupekanya kumo fye kwashintilile pali Kristu. Ifwe tulangile ifyo Umupashi wakwa Lesa ubiika amatontonkanyo Yakwe ya mukati mu kuboomba, eco pali ukusuntikana pakati ka Mupashi Wakwe ne cebo Cakwe (mona Iciputulwa 2.2). Ilyo Umupashi wakwa Lesa waleboomba ifya kupekanya Kwakwe na bantu no kupuuta mu Cebo calembwa Cakwe ukufuma ku kutendeka, mukucita ifi wene waleelanga amano palwakwa Kristu mu kuboomba kwauko na mu mashiwi yauko. Kristu aali e 'logos' wakwa Lesa, eico kabili Umupashi wakwa Lesa walelanda ukupekanya kwakwa Lesa palwakwa Kristu mu kuboomba konse kwauko. Ici calondolola umulandu ifyacitiike ifingi ifya mu Cipingo ca Kale fili fipasho fyakwa Kristu. Lelo, cene tekuti cikonkomeshiwe ukucilamo ukuti Kristu mu buntu taali ''e cebo''; kwene kwali kupekanya kwakwa Lesa palwe pusukilo ukupitila muli Kristu uko e kwali ''e cebo''. 'Logos' (''Icebo'') ilingi sana aboomfiwa ukukuma ku Mbila nsuma palwakwa Kristu - pamo nga ''icebo cakwa Kristu'' (Abena Kolose 3:16; pashanya Mateo 13:19; Yohane 5:24; Imilimo 19:10; 1 Abena Tesalonika 1:8 na fimbipo). Mona ukuti 'logos' ali palwakwa Kristu, ukucila wene umwine. Ilyo Kristu aafyelwe, ''icebo'' ici capilibukiile mu musango wa mubili wa munofu no mulopa - ''icebo cacitilwe umubili wa munofu'' (Yohane 1:14). Yesu umwine e wali 'icebo icacitilwe umubuli wa munofu' ukucila ukuba ''e cebo''; wene umwine aasangwike ''icebo'' ukupitila mu kufyalwa kwakwe kuli Maria, ukucila pa nshita yonse kunuma.

Eico ukupekanya, nangu imbila, palwakwa Kristu kwali pamo na Lesa mu kutendeka, lelo kwasokolwelwe pambilibili mu muntu Kristu, na mu kubila kwa Mbila nsuma palwa wene mu myaka ya mwanda wa ntanshi. Eco Lesa aasosele icebo Cakwe kuli ifwe ukupitila muli Kristu (Aba Hebere 1:1,2). Inshita ne nshita cene cakonkomeshiwa ukuti Kristu aasosele ifyebo fyakwa Lesa no kucita ifisungusho pa cebo cakwa Lesa ice funde pamulandu wa kusokolola Lesa kuli ifwe (Yohane 2:22; 3:34; 7:16; 10:32,38; 14:10,24).

Paul anakiile ifunde lyakwa Kristu ukubila Imbila nsuma palwa wene ''ku nko shonse''; ''Ukubila kwakwa Yesu Kristu, ukulingana no kusokolola kwa cankaama, ico icasungilwe inkaama ukufuma ilyo isonde lyatendeke, lelo nomba calengwa ukumoneka...ukwishibikwa ku nko shonse'' (Abena Roma 16:25,26 pashanya 1 Abena Korinti 2:7).

Umweo wa pee wacitilwe fye icingacitwa pa muntu ukupitila mu mulimo wakwa Kristu (Yohane 3:16; 6:53); lelo mu kutendeka Lesa alikweete ukupekanya uku ukupeela umuntu umweo wa pee, pakwishiba ngefyo Wene aishiibe ilambo lintu Yesu aali no kucita. Ukusokolola ukwapwililika ukwa kupeela kulya kwaishile fye panuma ya kufyalwa no kufwa kwakwa Kristu: ''Umweo wa pee, untu Lesa...aalaile intanshi isonde talilatendeka; lelo mu nshita shino asokolola icebo cakwe (ca mweo) ukupitila mu kubila'' (Tito 1:2,3). Ifwe twamona ifyo bakasesema bakwa Lesa basoswa ngo kubako lyonse (Luka 1:70) mu mano yakuti ''icebo'' cintu bene baasosele eko cali pamo na Lesa ukufuma ku kutendeka.

Imilumbe yakwa Yesu yasokolwele ifingi pa fintu ifi; wene pakucita ifi aafikilishe ubusesemo palwa wene umwine, ''Ine nkeesula akanwa kandi mu milumbe; ine nkalanda ifintu ifyo ifyasuungilwe inkaama ukufuma ku kutendeka kwe sonde'' (Mateo 13:35). Cene cali ni mu mano aya ayakuti ''isonde lyali pamo na Lesa...mu kutendeka'', ku ''kucitwa umubili wa munofu'' pa kufyalwa kwakwa Kristu.

''THE WORD WAS GOD''

''ICEBO CALI NI LESA''

Ifwe nomba tuli mu cifulo ca kutontonkanya ni mu mano nshi ''Icebo cali ni Lesa''. Ukupekanya kweesu na matontonkanyo yesu fili ni fwe icine cine. 'Ine naya ku musumba wa London' lili 'lishiwi' nangu ukulanshanya uko ukwalanda ukupekanya kwandi, pantu kwene kuli e kupekanya kwandi. Ukupekanya kwakwa Lesa muli Kristu kuti kwailukwa umusango umo wine. ''Ngefyo (umuntu) atontonkanya mu mutima wakwe, efyo wene ali'' (Amapinda 23:7), kabili ngefyo Lesa atontonkanya, efyo Wene ali. Eco icebo cakwa Lesa nangu ukutontonkanya kwakwa Lesa ni Lesa: ''icebo cali ni Lesa''. Pamulandu wa ici, kuli ukwampana ukwapalamina nganshi pakati kakwa Lesa ne cebo Cakwe: umusango wa kulingana pamo nga mu Amalumbo 29:8 uli uwaishibikwa: ''Ishiwi lyakwa Yehoba lyasunkaanya amatololo; Yehoba asunkaanya amatololo''. Amashiwi pamo nga ''Imwe tamwaumfwa kuli Ine, Yehoba alanda'' (Yeremia 25:7) yali ayaishibikwa muli bakasesema. Icine cine Lesa alepilibula ukuti 'Imwe tamwaumfwa ku cebo Candi icasoswa kuli bakasesema'. Dabidi aabuulile icebo cakwa Lesa nge nyali no lubuuto lwakwe (Amalumbo 119:105), lelo wene kabili aalangile: ''Imwe muli nyali yandi, Mwe Yehoba: kabili Yehoba akabuutisha imfifi yandi'' (2 Samwele 22:29), ukulanga ukulingana pakati kakwa Lesa ne cebo Cakwe. Eico, cene calishibikwa, ukuti icebo cakwa Lesa cilacitwa bu muntu nga Wene Umwine, ekutiila cene cisoswa kwati cene cili muntu nangu cene tacili (mona Cakulundapo 5 'Umusango wa Kucita bu Muntu').

Lesa e cine icine (Yohane 3:33; 8:26; 1 Yohane 5:10), eico kabili icebo cakwa Lesa e cine pamo (Yohane 17:17). Mu nshila iyapalana Yesu aikuminisha umwine ne fyebo fyakwe ukupalamina nganshi ukwakuti wene acita icebo cakwe bu muntu: ''Wene uyo uwakaana ine, no kukaanapokelela ifyebo fyandi, ali na umo uyo ukapingula wene: icebo candi ico ine nasosa, cimo cine cikapingula wene mu bushiku bwa kupelekesha'' (Yohane 12:48). Yesu asosa palwa cebo cakwe kwati cene cili muntu umutuntulu, ekutiila umwine. Ifyebo fyakwe fyacitilwe bu muntu, pantu fyene fyali ifyaampana ukwapalamina nganshi na Yesu.

Mu musango umo wine icebo cakwa Lesa cacitwa bu muntu ngo muntu, ekutiila Lesa Umwine, muli Yohane 1:1-3. Eco ifwe twaebwa pamulandu wa Cebo, ''Ifintu fyonse fyacitilwe kuli Wene'' (Yohane 1:3). Lelo ''Lesa aalengele'' ifintu fyonse ku cebo Cakwe ce funde (Ukutendeka 1:1). Pamulandu wa ici, Icebo cakwa Lesa cisoswa kwati cene ni Lesa Umwine. Icishinka icatemwikwa ukwishiba ukufuma muli ici cili cakuti ukupitila mu cebo cakwa Lesa ukuba mu mutima wesu, Lesa kuti aisa mupepi sana kuli ifwe.

Cene cashininkishiwa ukufuma mu Ukutendeka 1 ukuti Lesa aali e Kaleenga, ukupitila mu cebo Cakwe, ukucila Kristu umwine eka. Cene cali cebo ico e calondololwa nge cilepanga ifintu fyonse, ukucila Kristu umwine eka (Yohane 1:1-3). ''Ku cebo cakwa Yehoba imyulu yalipangilwe; no mulalo onse waiko (ekutiila intanda) ku mupu wa mu kanwa kakwe...wene alisosele, na cene calicitilwe'' (Amalumbo 33:6,9). Na nomba fye cene cili ni ku cebo Cakwe eko ifintu fyonse ifiliko ifya cifyalilwa fiboombela: ''Wene atuma ifunde lyakwe pa calo: icebo cakwe cabutuka bwangu bwangu sana. Wene apeela imfula yabuuta nga masako ya mpaanga...Wene atuma icebo cakwe...na menshi yapongoloka'' (Amalumbo 147:15-18).

Icebo cakwa Lesa pakuba amaka Yakwe ya kulenga, Wene aaboomfeshe cene mu kupangwa kwakwa Yesu mwi fumo lyakwa Maria. Icebo, ukupekanya kwakwa Lesa ukubiikwa mu kuboomba ku Mupashi wa Mushilo Wakwe (Luka 1:35), caleetele ukwimitwa kwakwa Kristu. Maria aishiibe ici mu kwasuka kwakwe ku lyashi lyapa kwimita kwakwe ukwaleisa ukwakwa Kristu: ''Cene cibe kuli ine ukulingana ne cebo cenu'' (Luka 1:38).

Ifwe twamona ukuti Icebo/Umupashi wakwa Lesa ulangilila ukupekanya Kwakwe, uko ukwalandilwe monse mu Cipingo ca Kale. Icipimo apo icine ici cifika calangwa mu Imilimo 13:27, umo Yesu asoswa ngo kulingana ne fyebo fyakwe ifya bakasesema ba mu Cipingo ca Kale: ''(AbaYuda) tabaishiibe wene, nangu fye mashiwi ya bakasesema''. Ilyo Kristu aafyelwe, onse Umupashi/Icebo ca bakasesema camonekeele mu muntu Yesu Kristu. Pesamba lya kupuutwamo, umutumwa Yohane aasansamukiile mufyo ukupekanya kwakwa Lesa palwa mweo wa pee kwamonekeele muli Kristu, untu abasambi baali na maka ya kukumya no kumona mu butuntulu. Wene nomba aishiibe ukuti bene baasendele Icebo cakwa Lesa, ukupekanya Kwakwe konse palwe pusukilo muli Kristu (1 Yohane 1:1-3). Ilyo ifwe tatwingamona Kristu mu butuntulu, ifwe, pamo, kuti twasekelela ukuti ukupitila mu kwiluka kwa cine palwa wene, ifwe kuti twaishiba bwino sana ukupekanya kwakwa Lesa na ifwe na mu kucita ifi ukuba abashininkishiwa ku mweo wa pee (1 Petro 1:8,9). Ifwe tufwile ukuipusha ilipusho fwebene: 'Bushe ine icine cine nalishiba Kristu?' Ukusuminisha fye ukuti umuntu umusuma uwitwa Kristu inshita imo eko aali tacili icakumanina. Ukupitila mu kusambilila Baibele na mapepo, mu kutwalilila, cene kuti cacitwa ukwiluka wene bwangu bwangu ngo Mupusushi obe we mwine no kuikuminisha we mwine kuli wene ukupitila mu lubatisho.

Ishiwi ilinono: ''Mu kutendeka mwali Icebo'' nalimo calanda pa mano ya baYuda ayakuti Torah (amabuuku yasano yakwa Mose) eko yaali intanshi ya kulengwa kwa fintu fyonse. Yohane 1:1-3 alelanda ukuti icintu icacindama ukwishiba cili cakuti amashiwi yalya ayakwa Lesa yaseseme palwakwa Yesu; ukupekanya kwakwa Lesa palwa wene kwaliko intanshi ya kulengwa kwa fintu fyonse (pashanya Luka 1:70).