11.4 Icupo

Ifwe twalatendeka iciputulwa ici pa kulanda pa cifulo ca balya abo abali abashimbe pa nshita ya lubatisho. Ifwe natulanda mwi Sambililo 5.3 pa kukabila ukuupana fye na batetekela ababatishiwa. Kuli amashiwi ayanono, ayasuntikana ne filangililo fyakwa Yesu, Paulo na bambi, ayo ayakoselesha balya abo abali abashimbe limo ukutontonkanya pa kusalapo kwa kwikalilila ubushimbe pa kuipeela abene bwino bwino ku mulimo wakwa Shikulu (1 Abena Korinti 7:7-9, 32-38 pashanya 2 Timote 2:4; Mateo 19:11,12,29; Lukala milandu 9:9). ''Lelo nangu iwe waupa, iwe taucitile ulubembu'' (1 Abena Korinti 7:28). Abatumwa abengi baali abaupa (1 Abena Korinti 9:5), kabili icupo ngafintu Lesa aapekenye capekanishiwa ukuleeta ifisuma ifingi ku mubili na muli bumupashi. ''Icupo cili icacindama muli fyonse, kabili (ukuboomfya) umusengele ukukaana ukukoweshiwa (Aba Hebere 13:4). ''Cene tacili icisuma icakuti...umwaume alingile ukuba eka'', kano wene nga kuti asunga icipimo ica pamulu ica kuipeela ku fintu fya bumupashi, kabili eico Lesa aatendeke icupo (Ukutendeka 2:18-24). Eico, ''Uyo onse uwasanga umukashi asanga icintu icisuma, no kukwata ipaalo lyakwa Yehoba...umwanakashi wa mano afuma kuli Yehoba'' (Amapinda 18:22; 19:14).

Ifwe twapeelwa amashiwi mu bwipi ayalinganishiwa palwa cifulo ca cupo muli 1 Abena Korinti 7:1,2: ''Cene cili icisuma ku mwaume ukukaana ukukumya umwanakashi. Lelo, pa kutaluka ukufuma ku bulalelale, lekeni umwaume onse akwate umwanakashi wakwe umwine, kabili lekeni umwanakashi onse akwate umulume wakwe umwine'' (pashanya vesi 9).

Ukulanda kwa mavesi aya kuli kwakuti ukuibiika mu kufwaya kwa kulala pamo kunse ya cupo ninshi bulalelale. Ifyakusokwa ukufuma ku bulalelale (ukulala pamo pakati ka bantu abashaupana), ubucende (ukulala pamo apo apali umuntu umo nangu bonse babili balikwata umukashi wakwe nangu umulume wakwe) no musango onse uwakuilekelesha fili ifingi monse mu Cipingo Cipya; mupepi fye amakalata yonse yalikwata fyene. Ifyalakonkapo fili fye fimo pali ifi: Imilimo 15:20; Abena Roma 1:29; 1 Abena Korinti 6:9-18; 10:8; 2 Abena Korinti 12:21; Abena Galatia 5:19; Abena Efese 5:3; Abena Kolose 3:5; 1 Abena Tesalonika 4:3; Yuda 7; 1 Petro 4:3; Ukusokolola 2:21.

Mu lubuuto lwa kukonkomesha konse uku ukwabwekeshiwapo, ukupupukila mu cinso ca kufwaya kwakwa Lesa ukwalondololwa bwino bwino uli mulandu icine cine. Lintu imembu sha mu kunaka kwa nshita inono, ngacakuti shalapilwa, Lesa alatemwa ukwelela, (pamo nga ubucende bwakwa Dabidi na Batisheba), ukwikala mu nshila ya mweo uyo uli ilingi kucita ifintu ifi kuti kwaleta fye ukusekwa. Paulo ilingi aalangilile ici: ''Ubucende, ubulalelale...ne fya musango uyu: pali ifyo ine naeba imwe intanshi (ya cipuna ca bupingulo), ngafintu ine naebele imwe mu nshita ya kale, ukuti bene abo abacita (mu kutwalilila) ifintu fya musango uyu tabakapyane Ubufumu bwakwa Lesa'' (Abena Galatia 5:19,21), eico ''Butukeni ukufuma ku bulalelale (pashanya 2 Timote 2:22). Ulubembu lonse luntu umuntu acita luli kunse ya mubili, lelo wene uyo uwacita ubulalelale acita ulubembu ukulwa no mubili wakwe umwine'' (1 Abena Korinti 6:18).

Cene cilesanguka icakusuminisha mupepi fye mwi sonde lyonse ukuti abalumendo na bakashana abalefwaya ukuupana kuti baikala capamo intanshi ya cupo, ukuilemena ukwampana kwa kulala pamo ukwapwililika. Umusango wa kuboomfya amashiwi yakuti 'icupo ce funde lya cikaaya' pa kulondolola ici uli kuboomfya amashiwi mu cilubo ukwapwililika.

Icupo ku watetekela cifwile ukuba cupo ukulingana no kulondolola kwakwa Lesa pali cene; ifwe tekuti tuleke ukulondolola kwa cupo ukwalengwa ne sonde ilisekesha umubili wa munofu ilyashinguluka ifwe ukukwata ukupulamo pamulu wa mashiwi yakwa Lesa ayakumine ku cupo - panuma ya fyonse, icupo catendekwe na Lesa ukucila umuntu. Muli Baibele, icupo cilepangwa fye ne fintu fitatu:-

1. Umusango umo uwa kusefya icupo, nangu uceepe shani. Icalembwa palwakwa Boasi ukuupa Ruti muli Ruti 3:9-4:13 calanga ukuti icupo tacili kwampana uko ukwakusensenukilamo fye; kufwile ukuba inshita iyashininkishiwa lintu umuntu asanguka uwaupa nangu uwaupwa icine cine. Kristu apashaniwa kuli shibwinga na batetekela kuli nabwinga, untu wene 'akoopa' pa kwisa kwakwe kwa cibili. Kukaba ''umulalilo wa cupo ca Mwana wa mpaanga'' ukusefya ici (Ukusokolola 19:7-9). Ukwampana pakati ka mulume no mukashi kuli cishibilo ca kulya ukuli pakati kakwa Kristu na batetekela (Abena Efese 5:25-30); ngafintu kukaba inshita iyashininkishiwa iya cupo pakati keesu, efyo kulingile ukuba ubwinga pakati ka batetekela ubo ubutendeka icupo cabo, icishibilo ca kwampana kwakwa Kristu na ifwebene pa cipuna ca bupingulo.

2. Icupo cakwa Lesa na Israele calundilemo ukwingila mu cipingo ca bumupashi ica kumfwana ica kuitetekela bonse babili (Esekiele 16:8), kabili ici cilingile ukumoneka mu cupo ca batetekela pamo.

3. Ukulala pamo cili icifwaikwa pa kufikilisha icupo (Amalango 21:13; Ukutendeka 24:67; 29:21; 1 Ishamfumu 11:2). Pamulandu wa ici, 1 Abena Korinti 6:15,16 alondolola umulandu ukulala pamo kunse ya cupo kuli cilubo nganshi. Ukulala pamo cishibilo, mu musango wa mubili, icakuti Lesa asuntikanya capamo abaupana babili (Ukutendeka 2:24). Eico ukuba abasuntikana ngo ''mubili umo'' mu kwampana kwa nshita inono kuli e kuboomfya bubibubi kwa mibili intu Lesa aapeela ifwe. Wene alipekanya yene pa kuba na maka ya kufikilisha mu musango wa mubili ico Wene asuntikanya capamo mu cupo. Ukufuma muli ici cene cakonka ukuti abantu babili 'abaleikala capamo' intanshi ya cupo mu cituntulu baleikala mu lubembu. Kano bene bafikilisha bwino bwino ukwampana kwabo mu kuba abaupana bwino bwino - nangu balekana - takuli inshila ya kubatisha bene.

Ubwafya bwima mu ntambi shimo mu fiputulwa fye sonde ifilekula panono panono mu bunonshi umo umushaba ukwishiba kwa kusefya icupo nangu icipangano ca bantu bafye. Abantu babili kuti baikala capamo pa myaka iingi ukwabula ifintu ifi, ukuimona abene ukuti balyupana. Kwene kuli e kupanda amano kwakwa kalemba wa ili ibuuku ukuti mu misango iyi abo abaleboomba umulimo wa lubatisho balingile ukulondolola icishinka ku musambi wa lubatisho, no kuleka wene no mwinamwakwe ukulemba umusango umo uwa cipangano ca cupo. Panuma ukwampana kulingile ukulembeshiwa ku buteko bwa cikaaya bwangu bwangu.

Abo ababatishiwa, lintu abenamwabo tabali, tabalingile ukuleka bene (1 Abena Korinti 7:13-15), lelo ukucila bacite amaka yonse ukutemwa bene, eco kabili ku misango ya mweo wabo ukulanga ukuti bene balikwata icitetekelo ca mpomfu muli Lesa wa cine, ukucila ukucinja fye imipepele. 1 Petro 3:1-6 akoselesha abo abali mu cifulo ici ukuti ukucita ici kuti, ukwine kweka, kwaba ni nshila ya kupilibula abenamwabo abashatetekela.

Ifipoope ifiteeka icupo fyalangililwa mu mashiwi yakwa Lesa ukukuma kuli cene: ''umwaume (akasha) wishi na nyina, kabili akalambatila ku mukashi wakwe: na bene bakaba umubili wa munofu umo'' (Ukutendeka 2:24). Ukutulukusha uku ukwa kwikatana pakati ka mwaume no mukashi mu misango iingi iingacitika kuli cipasho ca kutwalilila kwa kuboomba kweesu ukwa kwikatana na Kristu, ukupitila mu kucimfya ulubembu lutuntulu no kuitemwa kwa misango ya mubili wesu. Ukutulukusha uku kulelwisha ifwebene ukucila ukulwisha Kristu nangu abenamwesu. Ifyo ifwe tukaboombesha muli ici, efyo no kusansamuka ukucilapo no kufikilisha ukucilapo ukwa kwampana kweesu kukaba.

Lelo, ifwe twikala mwi sonde lituntulu ilya lubembu no kufilwa, ilya kubulwa amaka ya kwima bwino bwino pamulu ukufika pa fipimo ifikalamba ifya mushilo ifyo ifyabiikwa pali ifwe muli Baibele, na mu cilangililo ca kutemwa kwakwa Lesa no kwakwa Kristu. Icipimo icalinga icabiikwa mu Ukutendeka 2:24 cili ca mwaume umo no mwanakashi umo, ukwikala capamo mu kwikatana ukwapwililika ukufika ku mfwa.

Abatetekela bafwile ukuba abaiteyanya ukusuminisha ukuti limo limo icipimo ici tacakasangwe mu myeo yabo abene na muli ilya iya batetekela bambi pamo. Abalume na bakashi kuti batalikana no kulufya ukwikatana kulya ukwa mano kuntu bene balingile ukukwata; cene mu mubili kuti caba icishingacitika ukufikilisha icupo; umwaume kuti alikwata abakashi abengi, abo aabuulile intanshi ya lubatisho lwakwe, nga aleikala mu bantu umo impali shasuminishiwa. Mu musango uyu wene alingile ukwikala na bakashi, lelo te kubuula na bambi. Eico umutumwa Paulo, ukucenjela kwa kusankanya uluse lwa buntunse no kwikatilila kwa cishinka ku fipoope fya Mushilo, aapandile amano ukuti ukulekana kwali ukwingacitika mu nshita ishayafya isha musango wa kukaanalingana: ''Mwileka umukashi afume ku mulume wakwe: lelo kabili nga umwanakashi afumako, lekeni umwanakashi ekalilile umushimbe'' (1 Abena Korinti 7:10,11).

Ukubiika uku ukwa cipimo icapwililila, lelo ukufwaya ukusuminisha icipimo icaceepako ngacakuti cene tacitobele icipoope cituntulu ica Mushilo (pamo nge cakuti ubucende cilubo), kuli fye cintu icaishibikwa mu Malembo. Ukupanda amano kwakwa Paulo muli 1 Abena Korinti 7:10,11 kwapalana na 1 Abena Korinti 7:27,28: ''...Bushe iwe uli uwakakulwa ukufuma ku mukashi? wifwaya umukashi (ekutiila ikalilila umushimbe). Lelo kabili nga iwe waupa, iwe taucitile ulubembu''. Lelo, ukulekana mu cupo mu kuitemenwa cili kuutoba kwa cipoope cakwa Lesa ukwapampamikwa ukuti umwaume no mwanakashi balingile ukwishiba ukuti Wene alisuntikanya bene ngo mubili wa munofu umo, nangu fye mu fintu fyakuboomba bene basanga ici icakosa ukucita. Amashiwi yakwa Kristu yali pa mbilibili nganshi:

''Ukufuma ku kutendeka kwa kulengwa kwa fintu fyonse Lesa aapangile bene umwaume no mwanakashi. Pa mulandu uyu umwaume akasha wishi na nyina, no kulambatila ku mukashi wakwe; kabili bene babili bakaba umubili wa munofu umo: eico nomba (Yesu akonkomesha) bene tabali babili libili nakalya lelo umubili wa munofu umo. Eico ico Lesa asuntikanya capamo, mwileka umuntu aputule nakalya (mu kulekana mu cupo)...uyo onse uukaleka umukashi wakwe no kuupa umbi, acita ubucende kuli wene. Kabili nga umwanakashi akaleka umulume wakwe, no kuupwa kuli umbi, wene acita ubucende'' Marko 10:6-12).

Mu ncende iyi yonse iya kwampana kwa kulala pamo, umubili wa munofu e minwe ya kusuba pa kucita ifyakufisamamo ifingasuminishiwa pa kulungamika ukuilekelesha kwa mifwaile ya cifyalilwa. Balya abo abaisanga abene mu nshita ya kutuunkwa ukwaibeela bakasanga fye amaka no kushipa kwa bumupashi uko bene balekabila ukufuma mu kupituluka kwa kutontonkanya pa mavesi ayalandilwepo mu ciputulwa ici. Abantu bamo bafwaya ukulungamika ukulala pamo kwa baume beka beka no kulala pamo kwa banakashi beka beka nge mifwaile ya cifyalilwa, iyalungama. Lelo, takuli kutwishika ukuti imicitile ya musango uyu mu cituntulu ili ya muselu mu cinso cakwa Lesa.

Icipoope cituntulu ca Ukutendeka 2:24 casokolola ulubembu lwa kulala pamo kwa baume beka beka; cene cili kufwaya kwakwa Lesa ukuti umwaume no mwanakashi balingile ukuupana no kulambatila kuli cila umo na umbi. Lesa aapangile umwanakashi ukuba e kafwa wakwa Adamu, ukucila umwaume umbi. Ukwampana kwa kulala pamo pakati ka baume kuli ukwabwekeshiwapo ukusekwa muli Baibele. Ulu lwali lumo pa membu isho Sodomu aaonawililwepo (Ukutendeka amachapta 18,19); umutumwa Paulo acita cene ukumoneka nganshi ukuti ukutwalilila mu milimo ya musango uyu kukaleeta icipyu cakwa Lesa, no kupatululwa ukufuma ku Bufumu (Abena Roma 1:18-32; 1 Abena Korinti 6:9,10).

Icishinka ca kusangwa mu fintu fya musango uyu ku nshita imo tacilingile ukulenga ifwe ukutontonkanya ukuti ifwe tuli ukutali no kwafwa kwakwa Lesa. Kuli ukwelela kuli Lesa, ukwakuti Wene alingile ukupeelwa akatiina ka kutemwa kuli abo abasanga ukwelela Kwakwe (Amalumbo 130:4). Ekelesia wa pa Korinti aalikwete icakaniko cakwe icalinga ica baalapila abaleangala: ''Bamo muli imwe baali umusango uyu: lelo imwe mwalisambwa (mu lubatisho), lelo imwe mwalishishiwa, lelo imwe mwalilungamikwa (pa kuba ababatishiwa) mwi shina lyakwa Shikulu Yesu'' (1 Abena Korinti 6:9-11).

Ukuilishanya ukuti umuntu umo takwata icikonkelelo ca ku wapangwa uwapusana kuli kupeela Lesa umulandu wakuti Wene wa lufyengo pa kukaanya ifwe ukulala pamo kwa baume beka beka, lelo ukupanga ifwe na maka yalya ayacilamo aye tuunko. Lesa taakaleke ifwe ukutuunkwa pamulu wa ico ifwe mu kulinga twingashipikisha ukwabula ukucita inshila ya kufyukilamo (1 Abena Korinti 10:13). Ukupitila mu kuilekelesha ukwacilamo ukwa musango onse uwa mubili wa munofu, umuntu kuti afika pa nshita apo ici caba fye mu cifyalilwa efyo umuntu aba. Eco, cakolwa nangu uwakuunkuma ku miti ikola tekuti ekale ukwabula ukunwa lyonse imiti imo; lelo wene alefwaikwa ukucinja imimonekele ya mano yakwe, na mu kwafwiwa ne cipatala ukubwelela mu nshila ituntulu iya kwikala, iyalingana.

Abalala pamo abaume beke beka bafwile ukupita mu nshila imo ine. Lesa akasuminisha amaka ya bantu muli ici; nga bene umupwilapo baipeela abene ku kuilekelesha kwa mifwaile yabo ya cifyalilwa, Lesa akacita bene ngafintu Wene aacitile Israele wa kale:

''Pa mulandu uyu Lesa aapeele bene ku kutemwa kwa musebanya: pantu nangu abanakashi baacinjishe ukuboomba kwa cifyalilwa ukuya kuli kulya ukwapusana ne cifyalilwa: ifyo fine pamo abaume, pa kusha ukuboomba kwa cifyalilwa ukwa mwanakashi, baapiile mu lunkumbwa lwabo umuntu ukulola kuli umbi; abaume na baume ukuboomba cilya ico icili icishalinga, no kupokelela muli bene abene (ekutiila mu mibili yabo) icilambu cilya ica cilubo cabo ico icali icalinga'' (Abena Roma 1:26,27).

Kano fye uwapofula mu kuitemenwa ewingafilwa ukumona muli ici ubusesemo ubwashininkishiwa palwa bulwele bwantandabwanga (AIDS), no kuseepa ukukalamba ukwa malwele yambi ayambukila ukupitila mu kulala pamo yantu isonde lyesu ilyakowela lileseepa nomba.