Cakulundapo 17: Ubuloshi

Cakulundapo ici calembwa no kucila ku kwafwa ukukabila kwa abo abali mu Afrika na mu fiputulwa fimbi mwi sonde umo ubuloshi buli cintu icaishibikwa mu mweo wa cila bushiku. Cene calishibikwa ku basambi ba cine bonse aba Baibele ukuti ukuya ku baloshi, bashing'anga ba bwina Afrika na abalingana na aba cintu icapusana no kwikata icine. Lelo, ine ninjishiba ukuti bashing'anga abaloshi pakuba abanaka umutengo ne lingi ukusangwa bwangu ukucila badokota ba miti, ukulundapo no kumoneka kwabo kwati babomba bwino, filenga bene ukukonkelelwa. Ifwe tulekabila ukumona pa bwafya ubu mu nshila ya mano, iya Baibele. Iyi e nshila fye imo muntu iwe wingasanga amaka ya kukaana ukutuunkwa ukubomfya abantu aba.

THE CLAIMS OF WITCHCRAFT

UKUTUNGA KWA BULOSHI

Icantanshi, ukutunga uko abaloshi aba bacita palwa kubomba kulingile ukufwailisha. Ifwe kuti twashininkisha ukuti kuli ifyakulanda fye ifingi pa kutunga kwa kubomba kwabo. Ukuposha kwabo takucitwa apabuuuta, pakuti bonse bamone. Icine cine ngacakuti bene balabomba ninshi limbi bene kuti balaboombela mu fipatala, no kusangwa mwi sonde monse. Umusango wa kushininkisha uwa abo bene batunga ukundapa tawishibikwa pamo nakalya - ifyo bene balundapo ukwishiba kwa kubomba takwaishibikwa.

Abo muli imwe abalungateene no kutuunkwa uku mulekabila ukuipusha mwebene ngacakuti imwe namukwata icishininkisho icituntulu ica maka yabo - pamo ngo kuti bushe imwe mwalimona (te kuumfwa fye) umuntu no kuboko kwakwe ukwaputulwa ku mashini ya mbao ukuya ku muloshi no kubwela no kuboko ukupya kulebomba bwino bwino? Uyu e musango wa cishininkisho cintu ifwe tulekabila intanshi ifwe tatulapeela bene umucinshi onse. Amalango 13:1-3 yali ayamaka ukucila: Abena Israele basambilishiwe ukuti nga umuloshi acita icishibilo nangu icipeshamano ico icamoneka ukuba icisungusho, bene tabali na kutetekela umuntu ulya kano wene asosa isambilisho lya cine ukulingana ne cebo cakwa Lesa. Cene cili apabuuta ukuti bashing'anga abaloshi tabatetekela icine ngefyo casokololwa muli Baibele - eico ifwe tatulingile ukutuunkwa ukucindika bene nga abakweete amaka ayatuntulu, pakumona ukuti amaka yonse yafuma kuli Lesa (Abena Roma 13:1; 1 Abena Korinti 8:4-6).

Icacibili, umusango wa malwele yantu bene babombapo uli unono. Cene nomba caishibikwa ukuti ifwe tubomfya fye iciputulwa icinono nganshi 1% ca maka ya bongobongo. Icashala cimoneka ukuba icacila amaka yesu ukubomfya mu kwishiba (ukwabula ukutwishika ifwe tukabomfya cilya mu Bufumu). Ukwabula ifwe ukwishiba cene, amano yesu kuti yakwata ukubomba ukwakosa pa mibili yesu. Eco abamano (abo abasambilila pa mano) balishibikwa ukuposha abantu ku malwele ya mulopa pa kulenga bene ukwelenganya na maka ukuti umulopa wabo ulepangwa no kubomba bwino bwino. Badokota basumina ukuti limo limo ukuposha kwa musango uyu kulacitika ukushili ukwashintilila pa miti iyaishibikwa. Mukupalana, ukukwata ukupamfiwa ukwingi mu mano yesu kuti kwalenga ifilonda mu mala no bukali bwa mutwe. Amano ukutuusha nangu ukubeelesha yene mu nshila imo kuti kwalenga ifi ukufumapo. Lelo, nge cilangililo, nga ukuboko kweesu kwaputulwa ku mashini ya mbao, takuli ukubomfya kwa mano nangu kumo ukwingalenga kwene ukubwela libili. Yene malwele fye ayo ayatungululwa na mano yeesu eyo abaloshi bamoneka kwati bali na maka ya kubombapo. Pantu ifwe tatwailuka umupwilapo ifyo amano yeesu yabomba, ici cimoneka ukuba kwati ni pamulandu wa maka yamo ayatuntulu ayo abaloshi bakwaata. Lelo ici tacili ifyo, cene ni mukupitila mu kubomba pa mano ya bantu e cilenga bene baleete ukubomba uku.

THE SOURSE OF POWER

INTULO YA MAKA

Lelo, amaka yonse yakwa Lesa. Ifintu ifisuma pamo ne fintu ifibi pamo nga ubulwele fileetwa na Wene - te baloshi. Ici cikomo icaishibikwa nganshi mu Malembo: Esaya 45:5-7; Mika 1:12; Amose 3:6; Ukufuma 4:11; Amalango 32:39; Yobo 5:18. Aya yonse yali no kuilipila ukubelenga bwino bwino. Cene cakonka ukuti ni kuli Wene eko ifwe tulingile ukupilibukila mwi pepo ifwe nga twalwala, ukucita conse icingacitwa mu buntunse ukupitila mu kubomfya imiti iyaishibikwa ukulungika ubwafya. Ifwe nga twapilibukila kuli bashing'anga abaloshi, ifwe twapilibukila ku bantu abo abatunga ukuti bene balikwata ukutungulula pa 'maka ya mfifi' yantu yapeela bene amaka ya kuposha ifwe. Lelo ifwe twaishiba ukuti amaka ayo yantu bene batetekelamo tayaabako. Lesa e ntulo ya maka. Ukupilibukila ku baloshi e kutetekela ukuti Lesa tali wa maka yonse, ukuti te Lesa u uleleta ubulwele bwesu lelo aba maka yambi abo abaloshi batunga ukubomba nabo.

Ukutontonkanya kwa musango uyu takusansamusha Lesa, pantu Wene aishiba ukuti Wene e uleta amalwele, kabili Wene wa maka yonse. Abena Israele baasalile ukutetekela muli Lesa lelo pamo batetekeele ukuti kwali amaka yambi ayalebomba mu myeo yabo, ayo bene baali no kubomba nayo pa kupepa ifilubi ifyacitilwe ku maka ayo. Ici cakaliifye Lesa icakuti Wene atamfishe bene ukufuma mukuba abantu Bakwe (Amalango 32:16-24). Kuli Lesa, ifwe tatuletetekela muli Wene icine cine nakalya, kano ifwe twakwata icitetekelo icapwililika muli Wene. Ukutunga icitetekelo muli Lesa wa cine wakwa Israele lelo pamo ukusuminisha ukubako kwa maka yambi ukupaatuka kuli Lesa, no kuleka shing'anga wa buloshi ukwesha ukulenga amaka yalya ukutusha fweka, kuli kuucita icalingana neco Abena Israele baacitile akale. Ilyashi lya kale, ilitali palwakwa Israele ukupepa ifilubi ''lyalilembwa pa kusambililako ifwe''. Ifwe tatulingile nakalya ukukwata isenge na abo abatetekela mu maka yalya.

''Bushe kwampana nshi ulubuuto lukweete ne mfifi? Bushe kumfwaana nshi itempele lyakwa Lesa likweete ne filubi? Pantu ifwe tuli itempele lyakwa Lesa...Eico fumeeni mukati kabo no kuba imwe abapaatuka, Shikulu alanda, na ine...nkaba Wishi kuli imwe, na imwe mukaba abana Bandi abaume na bana Bandi abanakashi'' (2 Abena Korinti 6:14-18).

Ifwe icine cine nga twabomba no kuipeela ku kupaatuka ku fintu ifi, ninshi ifwe twakwata icishinka cakuti ifwe icine cine tuli bana bakwa Lesa Umwine. Umufyashi wacifyalilwa icine cine alasakamana pa mwana wakwe ilyo wene alwala. Bushe icine cine cene cili icakosa filya ukubiika icitetekelo cesu pa kutetekela ukuti Shifwe wa mu Mulu ali no kucita ifi ukucilapo?

Cene ca cishinka icakuti abaloshi bakwata fye ukubomba pali abo abatetekela muli bene. Mu nshila imo ine, umuntu umo uwalufya umutemwikwa kuti aya kuli kabuka nangu umuloshi no kwipusha ukumona umuntu ulya uwafwa. Kabuka ali no kweba wene ukushibata amenso no kwelenganya bwino bwino impumi ya muntu ulya. Umuntu kuti abiika amano yakwe pa cikope ca muntu ulya ico wene engeebukisha bwino bwino. Elyo kabuka kuti abelenga amano ya muntu, na pa kulundapo panono kuti asosa palwa muntu ulya mu musango uwaishibikwa, icakuti umuntu apatikishiwa ukuti kabuka namona umuntu uwafwa ali no mweo. Mona ukuti takuli icishininkisho icituntulu nakalya icipeelwa icakuti umuntu ulya ali no mweo. Lelo nga umuntu akaana ukutetekela nangu ukunakila kuli kabuka, ninshi takuli icifumamo.

'Abaloshi' abo abaleeba Farao na Nebukadnesa ifiloto fyabo tabaali no kukwaata ififulo fyabo fya ncito kano bene nga baleboomba bwino. Ukwabula ukutwishika bene baleboomfya sana umusango uyu uwa kubelenga amano. Lelo, ilyo Lesa aibiikile mu mweo wa muntu uyo bene baleboomba nankwe, ngefyo Wene acilingenye mu myeo yakwa Farao na Nebukadnesa, elyo bene balufishe amaka aya. Mukupalana, Balaki atetekeele amaka yakwa Balamu aya kutiipa abantu - wene apeele kuli wene ifilambu fya ndalama ifikalamba pa kubomba kwakwe, ukulanda ukuti wene aishiibe ukufuma ku kubomba kwa kale ''ukuti wene uyo iwe watiipa ninshi atiipwa'' (Impendwa 22:6). Lelo Balamu, uyo mu nshila shimo uwalingeene na shing'anga wa buloshi, asangile ukuti amaka yakwe yalifumine kuli wene lintu wene aleboomba na bantu bakwa Israele. Icine cine, abantu ba musango uyu tabakwata maka nakalya lintu bene baleboomba na bantu abo abaampana na Lesa wa cine, nangu bene benganoonka ululumbi lwa musango nshi pa kubomba kwabo lintu baleboomba na bantu bambi.

WITCHCRAFT IN THE BIBLE

UBULOSHI MULI BAIBELE

Ukulondolola kwa kubomba kwa ici kuli kwakuti ifwe nga twatuunkwa ukuya kuli shing'anga wa buloshi, ninshi ifwe tuli no kukwata icitetekelo conse muli wene. Tamuli amano mu kuboomfya abaloshi ifwe nga tulesubila fye ifisuma; na bene abene limbi bali no kulanga icishinka cimo cine. Ukubiika icitetekelo conse mu bantu ba musango uyu na mu kubako kwa maka ayo bene batunga ukutungulula, capilibula ukuti ifwe tuli icine cine abaabulwa icitetekelo muli bu maka yonse bwakwa Lesa wa cine. Ifwe nga twatetekela icine cine mu fyalembwa palwakwa Farao, Balaki na Nebukadnesa ifilumbwiilwe pamulu, ninshi ifwe tatwingaba na maka ya kwisa ku muloshi ne citetekelo cakuti wene ali no kukwata ukubomba kumo pali ifwe. Ifilangililo ifyalandwa fyalanga ukuti abaloshi tabakwata amaka pa bantu bakwa Lesa - ico ifwe twaishiba ukuti ifwe efyo tuli, pamulandu wa kwiitwa kweesu no lubatisho.

Ubuloshi bulembelwe na Paulo apabuuta nga ''umulimo wa mubili wa munofu'', mu musango umo wine nga ''ukuluba'' (isambilisho lya bufi), ubucende no kulangisha ubwamba (Abena Galatia 5:19-21). Wene alandapo: ''Ine ndeeba imwe, ngefyo ine naebele imwe kabili mu nshita iyapita (ekutiila ici cali ciputulwa icakonkomeshiwa nganshi ica kusambilisha kwakwa Paulo), ukuti bene abacita ifintu fya musango uyu tabakapyane Ubufumu bwakwa Lesa''. Icalingana ne ci pesamba lya Mafunde yakwa Mose cali lifunde lyakuti abaloshi bonse, abo abaleboomfya ''ukubuka'' (ishina limbi pa buloshi) na abo abalelenga abana babo ukupula mu mulilo baali no kwipaiwa ilyo line (Amalango 18:10,11; Ukufuma 22:18). Abo abalebiika abana babo mu mulilo tabaali abaloshi abene - abaloshi ne ntungulushi sha bakapepa ba filubi basambilishe ukuti pa kukwata ukucingililwa ukufuma ku maka ya bubi, abana ba abo abalefwaya ukucingililwa bali no kulengwa ukupula mu mulilo. Eico ifwe twamona ukuti bonse abaloshi pamo na abo abaleboomfya bene baali no kwipaiwa; na pesamba lya cipingo cipya ukukaandwa pa kucita icintu cimo cine kuli kufumishiwa mu Bufumu bwakwa Lesa.

Ukuboomfya ubuloshi nge nshila ya muntu ukuba bwino kuli cintu cimo ico Lesa tengafwaya ifwe ukucita. Mu kupingula konse uko ifwe twalungatana nako mu mweo wesu muli Kristu, ifwe tuli no kwipusha bwino bwino 'Bushe icine cine Lesa alefwaya ine ukucita ici? Bushe kuti ine nacita ici na Yesu naiminina mupepi na ine?' Mu kumona apabuuta kwakwa Lesa ukukaanya ubuloshi ine natontonkanya ubwasuko bufwile ukuba ubwaishibikwa - iyoo, Lesa talefwaya ifwe ukuboomfya cene. Ubuloshi bwalondololwa na Samwele ngo kuba ubwakuma ku ''busangu'' (iciHebere calanga 'ukusonsomba') ukwimina Icebo cakwa Lesa (1 Samwele 15:23). Ukusonsomba Uwamaka yonse, ngefyo abena Israele baacitile pa citetekelo cabo mu filubi no buloshi (Amalango 32:16-19), te cakutontonkanyapo. Lesa alanga icishinka cakuti Wene apeele ifunde ku bena Israele ukutamfya abena Kanani pamulandu wa citetekelo cabo mu buloshi ico icali ca makankamike sana kuli Wene; lelo mukupilibula, bene basuntikeene mu kucita kwaciko (Amalango 18:9-14). Eico kuli Israele mupya uwa batetekela ababatishiwa, ifwe tatufwile ukucita ifintu ifye sonde ili ilibi ilyashingulukako, nga eifyo ifwe tatwakabe na maka ya kupyana pee na pee icalo cesu icalailwe ica Bufumu. Ukutontonkanya ukuti wene muloshi fye e uleboomfya cene, te ifwe, tacili na mulimo. Ifwe nga twasubila ukuti amaka ya buloshi yali no kuumfwikwa pali ifwe, ninshi ifwe icine cine tuleboomfya bwene.

Lesa engapaala ifwe bonse lintu ifwe tuleenda ukupula mu nshiku ishi ishakupelekesha ishe sonde lya Benafyalo, ilya mfifi ukulola ku Bufumu Bwakwe bwa lubuuto ne cine no bukata.

''Pantu bene tabaapokelele ukutemwa kwa cine, ukuti bene bengapusushiwa...Lesa akatuma pali bene ukuluba ukwamaka, ukuti bene batetekele ubufi...Lelo ifwe tuli abaakakwa ku kupeela ukutasha inshiku shonse kuli Lesa pali imwe, bamunyina abatemwikwa kuli Shikulu...Eico bamunyina, iminineni ndi, no kwikata ifishilano fintu imwe mwasambilishiwa, kwi shiwi, nangu muli kalata wesu. Nomba Shikulu Yesu Kristu umwine, na Lesa, kabili Shifwe, uwatemwa ifwe, no kupeela ifwe ukusansamuka kwa pee na pee ne subilo ilisuma ukupitila mu cikuuku, asansamushe imitima yenu, no kupaampamika imwe mu cebo no mulimo onse usuma'' (2 Abena Tesalonika 2:10-17).