6.1 Lesa No Bubi

Ifiputulwa ifingi ifya bwina Kristu, pamo ne mipepele imbi iingi, fyatetekela ukuti kuli icibumbwa nangu ci shimweshimwe iciitwa Kasebanya nangu Satana u uli e ntulo ya bwafya bonse buntu buli mwi sonde na mu myeo yesu fwebene, kabili u uli no mulandu pa lubembu luntu ifwe tucita. Baibele asambilisha bwino bwino ukuti Lesa e wa maka yonse. Ifwe natumona mwi Sambililo 1.4 ukuti baMalaika tekuti bacite ulubembu. Ifwe nga twatetekela ifintu ifi icine cine, ninshi cene tacingacitwa ukuti kuli icibumbwa icacila pa cifyalilwa icilebomba mu fintu fyonse ifi ico icilepiinkana na Lesa wa Maka yonse. Ifwe nga twatetekela ukuti icibumbwa ca musango uyu eko cili, ninshi mu cishinka ifwe tuletwiishika ubukulu bwakwa Lesa wa Maka yonse. Uyu mulandu uli uwacindama icakuti ukwiluka kwalungama palwakwa kasebanya na satana kufwile ukutontonkanishiwa nge sambilisho ilikalamba. Ifwe tweebwa muli Aba Hebere 2:14 ukuti Yesu aonawile kasebanya pa mfwa yakwe; eico kano ifwe twakwata ukwiluka kwalungama palwakwa kasebanya, ifwe tekuti twiluke umulimo nangu umusango wakwa Yesu.

Mwi sonde monse, no kucila mwi sonde lya beetwa 'abena Kristu', muli amano yakuti ifintu ifisuma mu mweo fifuma kuli Lesa ne fintu ifibi kuli Kasebanya nangu Satana. Aya tayali mano ayapya; kabili yene tayali mano ayali fye ku bwina Kristu bwaluba. Abena Babiloni, nge cilangililo, batetekeele ukuti kwali balesa babili, lesa wa busuma no lubuuto, na lesa wa bubi ne mfifi, no kuti abo babili baikeele mu bulwi bwa kufwa. Sairasi, imfumu ikalamba ya ku Persia, ici eco yatetekeele. Eico Lesa aebele wene, ''Ine nine Yehoba, kabili takuli nangu umbi, takuli Lesa mupepi na ine...ine ncita ulubuuto, no kupanga imfifi: ine ncita umutende, no kupanga ububi (N.I.V. ''ubusanso''): ine Yehoba ncita ifintu ifi fyonse'' (Esaya 45:5-7,22). Lesa alapanga umutende kabili Wene alapanga ububi, nangu ubusanso. Lesa e ntulo, kapanga wa ''bubi'' mu musango uyu. Mu musango uyu kuli ubupusano pakati ka ''bubi'' no lubembu, ululi e cilubo ca muntu; lwene lwaingile mwi sonde pamulandu wa muntu, te Lesa (Abena Roma 5:12).

Lesa aeba Sairasi na bantu bakwa Babiloni ukuti ''takuli Lesa (umbi) mupepi na ine''. Ishiwi lya ciHebere 'el' ilyapilibulwa ''Lesa'' mu cishinka lipilibula 'amaka, nangu intulo ya maka'. Lesa alelanda ukuti takuli intulo ya maka imbi iiliko ukucila pali Wene. Uyu e mulandu uwatetekela icine muli Lesa tengasuminisha amano ya palwakwa kasebanya uwacila pa cifyalilwa nagu palwa fiwa.

GOD: THE CREATOR OF DISASTER

LESA: KAPANGA WA BUSANSO

Baibele alifula ne filangililo palwakwa Lesa ukuleeta ''ububi'' mu myeo ya bantu na mwi sonde ili. Amose 3:6 alanda ukuti nga muli ububi mu musumba, Lesa e ucitile bwene. Pamo nge cilangililo, ngacakuti muli icinkukuma mu musumba, ilingi cene cumfwiika ukuti 'kasebanya' e wapekeenye pa musumba ulya, no kuleeta ubusanso bulya. Lelo uwatetekela uwacine afwile ukwiluka ukuti cene ni Lesa e ucitile ici. Eco Mika 1:12 alanda ukuti ''ububi ukufuma kuli Yehoba bwaishileponena pa mwinshi wa Yerusalemu''. Mwi buuku lyakwa Yobo ifwe tubelenga ifyo Yobo, umuntu umulungami, alufishe ifintu ifyo wene akwete mu mweo uyu. Ibuku lisambilisha ukuti ukupita mu 'bubi' mu mweo wa muntu takuli ukwakonkana pa kulinganya ne fintu wene anakila nangu ukukaananakila kuli Lesa. Yobo aishiibe ukuti ''Yehoba alipeele, kabili Yehoba asenda'' (Yobo 1:21). Wene tasosele 'Yehoba alipeele kabili Satana alisendele'. Wene alandile ku mukashi wakwe: ''Bushe ifwe tuli no kupokelela ubusuma ku minwe yakwa Lesa, kabili ifwe tatuli na kupokelela (pamo) ububi?'' (Yobo 2:10). Pa mpela ye buuku, ifibusa fyakwa Yobo fyasansamwishe wene ''pa bubi bonse ubo Yehoba aletele pali wene'' (Yobo 42:11 pashanya 19:21; 8:4). Eco Lesa e ntulo ya ''bubi'' mu musango wa kuba mu kupelekesha e kasuminisha wa bwafya bonse ubo ifwe tukwata mu myeo yesu.

''Pantu uyo Shikulu atemwa wene alamusalapula...Nga imwe mushipikisha ukusalapula..panuma kwene kuleeta icisabo ca bulungami ica mutende kuli bene abo abalesambililako'' (Aba Hebere 12:6-11), ici calanga ukuti ifyakwesha fintu Lesa apeela ifwe mu kupelekesha fitungulula ifwe ku kukula kwesu kwa bumupashi. Kwene kulwishanya icebo cakwa Lesa icine ceka pa kulanda ukuti kasebanya e cibumbwa ico icipatikisha ifwe ukucita ulubembu no kuba abashalungama, ilyo pa nshita imo ine wene mu kutunganya aleta ubwafya mu myeo yesu ubo ubutungulula ku kukusha kwesu kwa ''cisabo ca bulungami ica mutende''. Amano ya bankosamitwe palwakwa kasebanya yabutukila mu bwafya sana pano. Nokucila ubwafya sana pali yene pa mashiwi ayo ayasosa palwa kutwala umuntu kuli satana ''pakuti umupashi wingapusushiwa'', nangu pakuti wene engasambilila ukukaanapoonta'' (1 Abena Korinti 5:5; 1 Timote 1:20). Nga Satana icine cine e cibumbwa icakonkomana pa kulenga abantu ukucita ulubembu no kukwata ukubomba kwa bumupashi ukwakulufyanya pa bantu, bushe mulandu nshi amashiwi aya yasosela palwakwa 'Satana' mu lubuuto lwa kulungika? Ubwasuko bwalaala mu cishinka cakuti umulwani, ''Satana'' nangu ubwafya mu mweo, ilingi kuti aleeta imisango ya bumupashi iya kulungika mu mweo wa watetekela.

Nga ifwe twasuminisha ukuti ububi bufuma kuli Lesa, ninshi ifwe kuti twapepa kuli Lesa ukucita icintu cimo pa bwafya buntu ifwe tukweete, pamo nga ukufumyapo bwene. Nga Wene tacitile ninshi ifwe twaishiba ukuti bwene butuminwe ukufuma kuli Lesa pa kuwamya ifwe kuli bumupashi. Nomba nga ifwe twatetekela ukuti kuli icibumbwa ca bubi cimo iciitwa kasebanya nangu satana icilelenga ubwafya bwesu, ninshi takuli inshila ya kwishibilamo ubu. Ukulemana, ubulwele, imfwa ya kupumikisha nangu ubusanso fili no kusendwa fye ngo kushama. Nga kasebanya ni malaika umo uwa maka, uwa lubembu, ninshi wene ali no kuba uwa maka nganshi ukucila ifwe, na ifwe teti tukwate ca kusala kanofye ukucula ku minwe yakwe. Mu kupusanako, ifwe twasansamushiwa pakuti pesamba lya kutungulula kwakwa Lesa, ''ifintu fyonse (mu mweo) fibomba capamo pa kuwamya'' ku batetekela (Abena Roma 8:28). Eico takuli icintu ca musango ngo 'kushuka' mu mweo wa watetekela.

THE ORIGIN OF SIN

INTULO YA LUBEMBU

Cene cifwile ukukonkomeshiwa ukuti ulubembu lufuma mukati kesu. Wene mulandu wesu uwakuti ifwe tulacita ulubembu. Ukwabula ukutwishika, cene kuti caba icisuma ukutetekela ukuti wene tauli mulandu wesu uwakuti ifwe tulacita ulubembu. Ifwe kuti twacita ulubembu mu kuitemenwa elyo no kuipokolola fwebene ne tontonkanyo lyakuti icine cine wene uli mulandu wakwa kasebanya, no kuti umulandu wa lubembu lwesu mu kupwililika ulingile ukubiikwa pali wene. Cene tacili iceni icakuti mu milandu ya micitile ya bubi sana, umuntu wa mulandu alalomba uluse pantu wene alanda ukuti wene aikeetwe na kasebanya pa nshita ilya eico kabili tali na mulandu umwine eka. Lelo, mu kulungika fye, ukuipokolola kwanaka umusango uyu kupingulwa ukushiikata amenshi nakalya, no muntu akwaata ubupingulo ukucitwa pali wene.

Ifwe tulekabila ukwibukisha ukuti ''amalipilo ya lubembu ni mfwa'' (Abena Roma 6:23); ulubembu lutungulula ku mfwa. Nga wene tauli mulandu wesu uwakuti ifwe tulabembuka, lelo uli wakwa kasebanya, ninshi Lesa uwalungama alingile ukukanda kasebanya ukucila ifwe. Lelo icishinka cakuti ifwe tupingulwa pa membu shesu fwebene calanga ukuti ifwe tuli no mulandu pa membu shesu. Amano palwakwa kasebanya ukuba umuntu uwashininkishiwa kunse yesu ukucila isambilisho lya lubembu mukati kesu yali kwesha ukusesha umulandu wa membu shesu ukufumya pali ifwe. Ici kabili cili cilangililo cimbi ica bantu ukukaana ukusuminishanya ne fintu Baibele asambilisha pa musango wa muntu: ukuti wene uli wa lubembu apakalamba.

''Takuli icintu ukufuma kunse ya muntu, ico pa kwingila muli wene kuti cakowesha wene...Pantu ukufuma mukati, ukufuma mu mutima wa bantu, mufuma amatontonkanyo ya bubi, ubucende, ubulalelale, ukwipaya...icilumba, ukutumpa: ifintu ifi fyonse ifya bubi fifuma mukati no kukowesha umuntu'' (Marko 7:15-23).

Amano yakuti kuli icintu cimo ica lubembu kunse yesu ico icingila muli ifwe no kulenga ifwe ukucita ulubembu yapusana no kusambilisha kwatambalala ukwakwa Yesu pano. Ukufuma mukati, ukufuma mukati ka mutima wa muntu, mufuma ifi fyonse ifintu fya bubi. Uyu e mulandu, pa nshita ya lyeshi, Lesa asangile ukuti ''ukwelenganya kwa mutima wa muntu kwa bubi ukufuma ku bwaice bwakwe'' (Ukutendeka 8:21). Yakobo 1:14 aeba ifwe ifyo ifwe tutuunkwa: ''Umuntu onse (wene musango umo wine pali cila muntunse) atuunkwa, lintu wene asendwa ku lunkumbwa lwakwe umwine (''ku kufwaya kwakwe umwine ukwa bubi'', N.I.V.) no kubelelekwa''. Ifwe tutuunkwa ku lunkumbwa lwesu fwebene, ukufwaya kwesu fwebene ukwa bubi; te ku cintu cimo kunse ya ifwe. ''Bushe ni kwi ukufuma ubulwi no kulwa pakati kenu?'', Yakobo aipusha; ''Bushe fyene te mukati fifuma, kabili ku lunkumbwa lwenu fye?'' (Yakobo 4:1). Cila umo uwa muli ifwe alikwata amatuunko umwine, ayashininkishiwa. Eico yene yali no kupangwa ku kufwaya kwesu fwebene ukwa bubi, pantu yene yali yesu fwebene. Icine cine cene calilandwa ukuti ifwe tuli balwani besu fwebene ababipisha.

Ibuku lya Abena Roma mu bukulu lyalanda palwa lubembu, intulo yaluko, no musango wa kucimfya lwene. Cene cili ica cindama nganshi pakuti kuli fye ukulumbula panono palwakwa Kasebanya na Satana mwi buku ili; mu mashiwi ya kusosa pa ntulo ya lubembu, Paulo talumbwiile Kasebanya nangu Satana. Mu nshila imo ine, ''kasebanya'' lisambilisho lya Cipingo Cipya. Nga kuli icibumbwa kunse icilenga ifwe ukucita ulubembu, icine cine bushe cene nga tacalumbulwa apakalamba mu Cipingo ca Kale? Lelo kuli ukwikala tondolo ukukalamba nganshi pali ici. Ifyalembwa fya nshita ya Abapingushi, nangu Israele mu matololo, filanga ukuti pa nshita shilya Israele alecita ulubembu apakalamba. Lelo Lesa taasokele bene pa cibumbwa ica maka cimo icacila pa cifyalilwa nangu amaka yamo ayo ayengengila muli bene no kulenga bene ukucita ulubembu. Mu kupilibula, Wene akonkomeeshe bene ukuipeela abene ku Cebo Cakwe, pakuti bene beponena mu nshila sha mubili wabo abene uwa munofu (pamo nga Amalango 27:9,10; Yoshua 22:5).

Paulo alila ubulanda: ''Muli ine (ekuti, mu mubili wandi uwa munofu) tamwaikala icintu icisuma...pantu icisuma ico ine mfwaya ine nshicita...nga ine ncita ico ine nshifwaya, cene te ine ncita cene, lelo lubembu ulo ulwaikala muli ine'' (Abena Roma 7:18-21). Wene nomba talepeela mulandu wa kucita kwakwe kwa lubembu pa cibumbwa ca kunse iciitwa kasebanya. Wene asangile umusango wakwe umwine uwa bubi nge ntulo ya cine ya lubembu: ''Cene te ine ncita cene, lelo lubembu ulo ulwaikala muli ine. Ine elyo nasanga ifunde (mukati kandi), ilyakuti, ilyo ine nafwaya ukucita icisuma, ububi e bulipo pamo (mukati) na ine''. Eico wene alanda ukuti ukupiinkana ku kuba bumupashi kufuma ku cintu cimo ico wene aita ''lubembu ulwaikala muli ine''. Umuntu onse uutontonkanya, uwa mano ya bumupashi ali no kwisa ku musango umo wine wa kuishiba umwine. Cene cilingile ukumonwa ukuti nangu fye Umwina Kristu uwapulamo nga Paulo taumfwile ukwaluka kwa musango wa cifyalilwa panuma ya kupilibuka, nangu wene ukubiikwa mu cifulo umwakuti wene talecita kabili tekuti acite ulubembu. Ibumba lya nomba ilya 'bakashimika ba mbila nsuma' litunga ukuti bene bali mu cifulo ca musango uyu, no kubika Paulo bwino bwino mukati ka mulongo wa abo 'abashapusuka' pamulandu wa mashiwi yakwe pano muli Abena Roma 7:15-21. Amavesi aya yashininkisha ubwafya ubukalamba pa kutunga kwabo. Dabidi, umuntu umbi ukwabula ukutwishika umulungami, mu musango umo wine alandile pa kutwalilila kwa lubembu mu musango wakwe wine uwacifyalilwa: '' Ine napangilwe mu bupulumushi; na mu lubembu emo mayo aimitiile ine'' (Amalumbo 51:5).

Baibele alilondolola bwino pa musango wa cifyalilwa ca muntu ica bubi mu cituntulu. Nga ici caishibikwa, takuli kukabila ukupanga umuntu wa kwelenganya kunse ya musango wa buntunse uwacifyalilwa cesu uyo uuli no mulandu pa membu shesu. Yeremia 17:9 alanda ukuti umutima wa muntu walyonaika ku bubi kabili wa kufutika icakuti ifwe tekuti twishibe mu cituntulu ubukulu bwa kushika kwa musango wauko uwa lubembu. Yesu pamo alangile umusango wa muntu uwacifyalilwa ngo wa bubi icine cine muli Mateo 7:11. Lukala milandu 9:3 (mu ciHebere) tekuti alangilile bwino ukucila apa: ''Umutima wa bana ba bantu waisulamo ububi''. Abena Efese 4:18 apeela umulandu wa musango wa bantu uwacifyalilwa uwa kutaluka kuli Lesa ngo uli ''mu kupitila mu butuutu ubo ubuli muli bene, pamulandu wa bupofu bwa mutima wabo''. Cene ni pamulandu wa mitima yesu ya bupofu no butuutu bwa bumupashi, inshila yesu ya kutontonkanya intu ili mukati keesu, e catalusha ifwe kuli Lesa. Ukukonka muli ici, Abena Galatia 5:19 asosa palwa membu shesu nge ''milimo ya mubili wa munofu''; Wene mubili wesu fwebene uwa munofu, ukubapo kwesu kwine no musango wesu wacifyalilwa, e ulenga ifwe ukucita ulubembu. Pa mashiwi yonse aya tapali ayalelondolola intulo ya lubembu mukati keesu nge cibumbwa pantu kasebanya abiikile cene mulya; imibeele ya lubembu ili cintu cimo ico ifwe bonse mu cifyalilwa twakwata ukufuma pa kufyalwa; cene cili ciputulwa cituntulu ca kupangwa kwa muntunse.