Cakulundapo 31: Icipimo Ca Kwishiba Ukufwaikwa Intanshi Ya Lubatisho

Bakabelenga abengi balipililikwa kuli abo abali mu filonganino fya 'Bakashimika ba mbila nsuma' abalondolola ukuti isambilisho talili ilyacindama pe pusukilo, no kuti ukuyebelela fye pa kanwa ukuti 'Ine natetekela ukuti Yesu Kristu Mwana wakwa Lesa' cili e cantanshi icifwaikwa pe pusukilo. Pamulu fye ici caumfwika ica mano pamulandu wa musango untu ukupilibuka kwalembelwamo mu Imilimo, kabili mu nshita imo ine ukulomba amano ya 'kutemwa' no 'kushipikisha' ifyo ifili e musango wa nkulo yesu. Isambililo ili lyapeela ukufwailisha ukwacilapo ukwalondololwa palwa kucindama kwe sambilisho.

WHY SO QUICK?

BUSHE MULANDU NSHI UKWANGUFYANYA IFI?

Tekuti kube ukutwishika ukuti ukwangufyanya ukubelenga Imilimo kupeela amano yakuti imbatisho ishingi shacitilwe no kusambilisha ukunono nganshi mu fishinte fya Mbila nsuma, no kuyebelela fye ukwipi palwa citetekelo muli Kristu ngo Mwana wakwa Lesa. Ukulanda fye amashiwi yane 'Ine natetekela muli Kristu' icine cine kuli icabula ubupilibulo nge nshila ya kuya kwi pusukilo - na 'Bakashimika ba mbila nsuma' abengi bali no kusuminisha ukuti kufwile ukuba ukwishiba kumbi kumo nangu ukwiluka mu mano ya muntu untu alelanda amashiwi ayo pakuti yene yabe ayapilibula cimo. Icishinka ici tacilingile ukuba icakosa ukushininkisha. Kanshi, cene cili icakosa, ukulondolola ukuti amashiwi ayo ayalemba ukuyebelela palwa citetekelo muli Kristu ngo Mwana wakwa Lesa yashininkisha ukuti ukulanda amashiwi ayo e conse ico icilekabilwa. Cene mupepi cili mano ayaishibikwa ukuti ukulanda fye amashiwi ayanono, ukufumyako amano ya muntu yambi ne citetekelo, tekuti kubiike umuntu pa musebo wa kuya kwi pusukilo. Ifishinka ifyalakonkapo kuti fyaba fya kwafwa mu kulondolola ukuyebelela uku ukumoneka ngo kwa mukwangufyanya:

- Icalembwa mu Imilimo - ngo mwingi mu Malembo - cili icakondenkana nganshi icafwaikwa. Cene cicita umulimo uwakusansamusha ukubelenga mu kubilikisha insoselo shimo ishalembwa mu Imilimo no kumona inshita cene casenda ukucita ifi; cene cili cishinka icalinga icakuti shene shalingile ukusenda inshita ikalamba ukucilapo mu cituntulu, ukulundapo ne fingi ifyo ifishalembwa. Ifilangililo ifinono:

Ukuicingilila kwakwa Paulo mu Yerusalemu kusenda bamineti bane ukubelenga (Imilimo 22); kulya ukwa kuntanshi yakwa Felikisi mineti umo; kuntanshi yakwa Agripa bamineti bane; ukulanda kwakwa Petro pa Pentekoste kusenda fye bamineti bane; kulya ukwa kuli Korneliasi bamineti batatu; ukusosa kwakwa Shikulu panuma ya kuliisha abantu 5,000 (Yohane 6) bamineti mutanda; ukusambilisha kwa pa lupili bamineti 18. Ukubila kwakwa Petro mu Imilimo 3:12-26 kusenda nalimo bamineti babili ukubelenga mu kubilikisha; lelo mu cituntulu cene casendele inshita itali iyalinga pakuti ilyashi pa fyali mu kubila kwakwe lisendwe ukuya kuli ''bashimapepo, bamushika be tempele na baSaduke'' na bene pakuti bese pa ncende (Imilimo 4:1).

Eco icishinka cakuti 'isambililo' ilitali pa basambi ba lubatisho talilumbwilwe tacili cishininkisho cakuti lyene talyacitiike. Ukutaalika mu kwikala tondolo kuli cakutwishika nganshi mu mulandu uyu.

- Ukukwata kwa ''ca bupe (ca cisungusho) ca kwishiba...icakulinga kwa mipashi (amano)'' kwapeele amaka kuli bakabila bantanshi ukubelenga bwino bwino amano ya abo bene baalebilako, na muli ici ukucita ukwipusha kwe sambilisho ukwapwililika, ngefyo ifwe tulekabila, icishalefwaikwa.

- Kuli umulandu wa kutetekela ukuti ulubatisho lwa cinkupiti ulwa baYuda mu Yerusalemu pa kutendeka kwa Bwina Kristu lwali mulandu uwaibeela. Takuli icishininkisho cakuti inshila sha musango ulya no bwingi bwa mbatisho fyacitilwe panuma mu myaka ya mwanda wa ntanshi. Ukupilibuka nga kwalitwalilile pa cipimo cilya ninshi onse Yerusalemu nga aasangwike Umwina Kristu mukati ka myaka fye inono. Abantu aba pa kuba abaYuda cene nga capilibwile ukuti bene baali no kwishiba ukwalinga palwa Cipingo ca Kale ne nshila yakwa Lesa. Ukushika kwa kalata wakwa Paulo ku Aba Hebere no wakwa Petro (ku baYuda pamo) yalanga ukuti bakabelenga bayako baali na maka ya kwikata ifyakusontelela ifingi fya Cipingo ca Kale fintu yene yacita. Cene cakupapa icakuti Paulo alondolola fintu wene alanda pali Melkisedeki ngo mukaka wa cebo, ukulanguluka ukuti wene tekuti atwalilile ukulondolola ifingi pali wene pamulandu wa buteku bwabo ubwa bumupashi (Aba Hebere 5:11,12). Cilya calangilila icipimo cabo ica kwishiba pa nshita ya kupilibuka kwabo, ngafintu Paulo apeela bene umulandu wa kukaanakula sana ukufuma pa nshita ilya. Cene camoneka ukuti amakalata yalya intanshi yaleembelwe ku ba lukuta lwa pa Yerusalemu, abengi muli abo baalibatishiwe mu nshiku shantanshi ishalembwa pa kutendeka kwa Imilimo.

- Ifwe tulesubila ukulanga ukuti ukubila ishina lyakwa Kristu no kuyebelela ukushininkisha lilya ngefyo calondololwa mu Imilimo cali icalingana no kwiluka icikulu ce sambilisho ilyalondololwa nganshi.

- Cene kuti camoneka ukufuma muli 1 Abena Korinti 1:17 ukuti Paulo (na batumwa bambi?) baboombele mu kuipekanya ne bumba ilya maka ilya bakafundisha abaakonkelepo na bakabatisha, icakuti wene aasendele fye inshita inono iyalinga muli cila cifulo umo wene aabilile.

THE NAME OF JESUS

ISHINA LYAKWA YESU

Ishina lyakwa Lesa lyakumbinkanya ukusambilisha ukwingi pali Wene ne nshila Shakwe - Ishina lyakwa Lesa no kwiitwa Kwakwe filangilila umusango Wakwe no kuboomba Kwakwe. Ishina lyakwa Yesu Kristu pamo talili ishina fye lelo mashiwi ye sambilisho.

Icitetekelo mwi shina lyakwa Yesu caendela pamo no kubatishiwa (Yohane 3:5,18,23). Abena Galatia 3:26,27 acita icitetekelo muli Kristu icasuntikana mu kukobenkana no lubatisho muli wene: ''Imwe muli bana bakwa Lesa ku citetekelo muli Kristu Yesu. PANTU ifyo abengi muli imwe baabatishiwa muli Kristu balifwala Kristu. Ifilangililo fimbi palwa kusuntikana uku pakati ka citetekelo no lubatisho fili no kusangwa mu Imilimo 19:4; 10:42; pashanya 48; 2:37,38; Luka 24:47. Apolo ''aishiibe'' ulubatisho lwakwa Yohane (Imilimo 18:25), ukulanga ukuti ulubatisho taluli mulimo fye, lelo lwasanshamo ukwishiba ukusambilisha kwacishinka.

''Filipi...aabilile Kristu kuli bene'' (Imilimo 8:5) caumfwika kwati wene aalandile ukuti 'Tetekeleni pali Yesu'; lelo ''Kristu'' alondololwa mu Imilimo 8:12: ''Ilyo bene baatetekeele Filipi aleebila ifintu ifikumine Ubufumu bwakwa Lesa ne shina lyakwa Yesu Kristu, bene balibatishiwe''. Mona ukuti ishiwi lyakuti ''ifintu'' lili mu fingi; te mashiwi fye ayanono pali Kristu; kabili 'ukubila Kristu' pamo kwakumbinkenye isambilisho lya lubatisho. Yohane 6:40 aeba ifwe ukuti kwene kuli kufwaya kwakwa Lesa ''ukuti umuntu onse uyo uwamona (uwailuka) Umwana, no kutetekela pali wene, engakwata umweo wa muyayaya''; lintu panuma Yesu alanda ukuti ''Umuntu onse nga acita ukufwaya (kwakwa Lesa), wene akeeshiba palwe sambilisho'' (Yohane 7:17). Eco ukwishiba isambilisho kuli cimo cine ngo 'kumona' Umwana. Amashiwi yakwa Kristu ''Iwe walisunga icebo candi, kabili tawakaana ishina lyandi'' (Ukusokolola 3:8) yalanga pamo ukuti icebo cakwa Kristu calingana ne Shina Lyakwe. Kristu pesamba lya kuputwamo alandapo pali Esaya 42:4, ''Ifishi fikalolela amafunde yakwe (ayakwa Kristu)'' pamo nga ''Abenafyalo bakatetekela mwi shina lyakwe'' (Mateo 12:21), nakabili ukulinganya ishina Lyakwe ku Mbila nsuma pali wene. Kalata wacibili no wacitatu ayakwa Yohane yakwata ifyakusontelela kuli bakabila bakweendauka ''Abo iwe nga wabaleta kuntanshi pa lwendo lwabo panuma ya musango wa bulesa, iwe ukacita bwino, pantu ni pamulandu we shina lyakwe bene bailiile kunse'' (3 Yohane 6,7). Ici camoneka icilesonta kunuma ku mulimo wakwa Marko 16:15,16, ukuya mwi sonde monse no kubila Imbila nsuma; eco ishina lyakwa Kristu ne Mbila nsuma Yakwe fyalinganishiwa. Eico muli Baibele 'ukutetekela muli Kristu' kwakumbinkanya ukubatishiwa: ''Imwe bonse muli bana bakwa Lesa ku citetekelo muli Kristu Yesu. Pakuti (ekutiila pantu) ifyo abengi muli imwe babatishiwa muli Kristu balifwala Kristu'' (Abena Galatia 3:26,27). Paulo asosa kwati ukukwata kwabo ukwa citetekelo muli Kristu mu cifyalilwa kwakumbinkenye ukulangisha kwabo ukwa citetekelo cilya mu lubatisho. Eco ukutetekela pali Kristu kuli musango wa kwiluka ukukonkwapo no kunakila, ukucila ukwangufyanya kwa kuyebelela pa kanwa ukuti 'Ine natetekela muli Kristu'. Ici calangwa na Yohane 6:35: ''Wene uyo uwaisa kuli ine takomfwe insala nakalya; na wene uyo uwatetekela pali ine takomfwe icilaka nakalya'', ico icalinganya ukutetekela pali Kristu no KWISA kuli wene - ukulanga ukuti icitetekelo cili musango uwatwalilila.

Eico ukubila ''Kristu'' kwasanshishemo ukukonkana kwa masambilisho. Eco Luka 9:11 alondolola Kristu ukubila Imbila nsuma ya Bufumu bwakwa Lesa (pashanya Mateo 4:23), lintu ilyashi ilyalingana muli Marko 6:34 lyasonta kuli Wene ukusambilisha bene ''ifintu ifingi''. Imbila nsuma yakumbinkanya ''ifintu ifingi'' -te mashiwi fye ayanono pali Kristu ayo ayengacitwa muli mineti umo. Eco ifwe tubelenga amashiwi pamo nga, ''Ilyo bene baabilile imbila nsuma ku musumba ulya, no kusambilisha abengi'' (Imilimo 14:21), ukulinganya ukubila no kusambilisha. Insoselo ya musango uyu tekuti ibe iyafwaikwa ngacakuti Imbila nsuma yaali mashiwi fye ayanono ayanaka. Ukubila kwakwa Paulo pa Berea mwafumine abantu ukufwailisha mu Malembo cila bushiku (ne mpapulo sha Cipingo ca Kale isha mu masunagoge?) ukushininkisha fintu Paulo aasambilishe bene (Imilimo 17:11). Eico Imbila nsuma iyasambilishiwe na Paulo yaashintilile ukupula monse pa Cipingo ca Kale, kabili cene cali ni pamulandu wa musango wa bantu uwa kusambilila Baibele panuma ya kuumfwa wene epo bene baatetekeele - ''Eico abengi muli bene baatetekeele'' (Imilimo 17:12). Lintu ifwe tuleboomba na bantu abo abakwete ukwishiba ukunono palwa Baibele kabili ilingi tabafwailisha muli Baibele cila bushiku panuma ya kulanshanya, cene te cakupapa icakuti inshita sha kusambilisha shili ishitali nganshi ukucila mu myaka ya mwanda wantanshi. ''Uyo onse uwatetekela ukuti Yesu e Kristu afyalwa kuli Lesa'' (1 Yohane 5:1) calingana bwino bwino na mavesi pamo nga ''Ku kufwaya Kwakwe umwine Wene aafyele ifwe ne cebo ca cine'' (Yakobo 1:18), ''Ukufyalwa libili...ku cebo cakwa Lesa...icebo ico ku mbila nsuma cabililwe kuli imwe'' (1 Petro 1:23,25). Ici calanga ukuti ukutetekela ukuti Kristu Mwana wakwa Lesa e cilangililo ca cishinka cakuti umuntu ailuka Imbila nsuma intu ili mu cebo cakwa Lesa.

THE KING OF THE KINGDOM

IMFUMU YA BUFUMU

Ukukonkomesha pa 'kutetekela muli Kristu' kwasanguka icalolamo lintu cene caishibikwa ukuti ishina 'Kristu' kuti lyabelengwa nge lyalingana no Bufumu bwakwa Kristu mu mashiwi yambi. Eco Shikulu wesu aebele abaFarise ukuti bene tabalekabila ukuya baleshinguluka ukufwaya Mesiya ukwisa, pantu wene aali naiminina kale mukati kabo. Wene alanga ici mu mashiwi ''...Ubufumu bwakwa Lesa buli pakati (A.V. amashiwi yakulondolola) kenu'' (Luka 17:21), ukulanga ukuti ''Ubufumu'' buli no kulinganishiwa ne mfumu ya Bufumu. Eico ukubila kwakwa Yohane ukuti Ubufumu bwakwa Lesa bwaali mupepi kwasontelela ku kusobela kwa kusokololwa kwakwa Kristu. Ilibwe ukutoba icimpashanya cakwa Nebukadnesari lyaiminako Ubufumu bwakwa Lesa (Daniele 2:44); Lyene libwe/Ubufumu ubo e ''bukatobaula no konaula yonse aya (yambi) amabufumu'', ukulanga ukuti ilibwe e Bufumu bwakwa Lesa lintu lyene lyauma icimpashanya, pamo na panuma ya konaulwa kwaciko. Mu musango umo wine umulumbe wakwa Esekiele uwa mwangashi walondolola ''umo uwanakilila'' uwa misambo waputulwa no kulimbwa, icakuti wene wasangwike icimuti icikalamba, ''na mwisamba lyaciko mukekala ifyuni fyonse ifya mapindo yonse'' (Esekiele 17:22,23). Ici cifwile ukusonta kuli Kristu, ''icilimbwa icanakilila'' cakwa Esaya 53:2; lelo ukwabulo kutwishika kuli ifyasuntikana no mulumbe Wakwe uwa luseke lwa lubanga, umo Ubufumu bwakwa Lesa bwapashaniwa ku luseke ulunono ulo ulwakulile ukuba icimuti icikalamba, ico mwisamba lyaciko ifyuni fya misango yonse fyaishile ku kwikalamo. Ukusuntikana uku pakati ka cebo ca Bufumu na Yesu Umwine kwalanga ukuti Wene aaimwene Umwine nge cebo ca mweo ica Bufumu. Mu lubuuto lwa ici cene cili cakwishiba ukuti 'ukutetekela muli Kristu' no kutetekela mu Mbila nsuma iyapwililika iya Bufumu bwakwa Lesa fili ifyalingana.

WHAT IS THE GOSPEL?

BUSHE IMBILA NSUMA CINSHI?

Ifwe nomba twaisa ku kulanda mu mashiwi ayengi pa fyacitilwe nge sambilisho lituntulu pakati ka batetekela ba mu myaka ya mwanda wantanshi. Cene cifwile ukwishibikwa ukuti kwali ukutantika kwe sambilisho mu nshita sha Cipingo Cipya uko ukwali ukwalingana na ''Amashiwi palwa Citetekelo'' cesu (''Statement of Faith''). Umbi umulandu uwacindama ukusenda mu mano wali kubako kwa bamunyina abaali ne ca bupe ca kusesema - 'ukulanda icishinka' ukwa kusokolola ukwalungatana ukufuma kuli Lesa pesamba lya kuputwamo. Kuli umulandu wa kutetekela ukuti mukupita kwa nshita fimo pa fyakulanda ifi ifyaputwamo fyalilundilwe ku kutantika kwe sambilisho uku.

A BODY OF DOCTRINE

UKUTANTIKA KWE SAMBILISHO

Paulo aali no kulanda ukuti balya pa lukuta lwa Roma mu kweshako ''ukufuma mu mutima baalinakiile ku musango ulya uwe sambilisho ilyo ilyapeelwe kuli imwe'' (Abena Roma 6:17) intanshi ya lubatisho lwabo. Ishiwi lya ciGreek ilya ''musango'' limo line ilyapilibulwa ''icilangililo'' kabili ''icakumwenako'' - kwati lyene lyasontele ku kutantika kwa kusambilisha uko ukwasendelwe kumbi. Icakusontelela cakwa Paulo kuli ici calanga ukucindama kwa kutantika ukwalondololwa ukwa kusambilisha ukuli no kwilukwa intanshi ya lubatisho, pamo nokuti kwene takwali mashiwi fye ayanono ayepi ayo ayaalumbwilwe intanshi ya lubatisho. Bamo mukati ka lukuta kuti balikweete ''umusango wa bulesa, lelo bakaana amaka yabuko'' (2 Timote 3:5), nalimo ukulanda ukuti bene kuti baikata amasambilisho yatuntulu palwa citetekelo lelo te kwishiba amaka ya mpomfu aya Cine mu myeo yabo ya cila bushiku. Paulo aali no kwibukishako abena Galatia ukuti ''Yesu Kristu mu cishinka alibiikwa kuntanshi, uwataniikwe pakati keenu'' (Abena Galatia 3:1). Ishiwi lya ciGreek ilya ''kubiikwa kutanshi'' mu cituntulu lyapilibula 'ukulangililwa mu mashiwi ayalembwa', kwati ukusambilisha kwantanshi ukwa bena Galatia kwali kupitila mu musango umo uwalembwa uwe buuku lya kusambilisha.

Pa kulondolola isambilisho lya kubuuka ukufuma ku bafwa, Paulo aali no kulanda ''Ine napeele kuli imwe... cilya ico ine napokelele pamo, icakuti Kristu aalifwile...'' (1 Abena Korinti 15:3), ukulanga ifyo wene aapokelele ukusokolola pa fintu ifi, kabili aapeele kwene kuli bene nge sambilisho ku kupokelelwa nge cituntulu. 2 Petro 2:21,22 aponena bwino bwino mu cifulo pano: ''Cene nga cali icawamapo kuli bene ukukaana ukwishiba inshila ya bulungami ukucila...ukupilibuka ukufuma kwi funde lya mushilo ilyaapeelwe kuli bene. Lelo...inkumba nkota iyo iyaasambilwe (mu lubatisho) (yabwelela) ku kuikulunganya mu matipa yayako''. Pano ''inshila'' ne ''funde lya mushilo'' ilyo ''ilyaapeelwe'' kuli bene fyalinganishiwa no kusamba kwa lubatisho, kwati inshila ne funde fyalishibiikwe intanshi ya lubatisho. Ifwe tulangile ukuti takwali fye ifunde limo ilyakwilukwa intanshi ya lubatisho; eico ''ifunde'' mwi shiwi limo kuti lyalanda ukuti kwali ukutantika kwa kusambilisha ukwalondololwa bwino bwino sana uko ukwali no kwilukwa intanshi ya lubatisho. Kuli amashiwi ayengi ayo ayasosa palwa 'kupokelela' ukusambilisha pe sambilisho ne ''Mbila nsuma'': Abena Galatia 1:9,12; Abena Filipi 4:9; Abena Kolose 2:6; 1 Abena Tesalonika 1:6; 2:13; 4:1. Ici cashininkisha ukuti 'Imbila nsuma' yaakweete ukutantika kwa fyakusambilisha ukwashininkishiwa uko 'ukwapokelelwe' intanshi na batumwa na panuma na balya kuli abo bene baabilile.

''THE FAITH''

''ICITETEKELO''

Yuda pamo asosa palwa ''citetekelo ico inshita imo (mukapeleko) capeelwe ku bamushilo'' (Yuda 3). Eco ''icitetekelo'' cili icalingana no ''musango we sambilisho'' uyo uwapeelwe kuli bene intanshi ya lubatisho, kabili cene calingile ukuba e shiwi limbi mu nsoselo ya mu myaka ya mwanda wantanshi ilyo ilyasontele ku kutantika kwe sambilisho uku. Ukukoselesha kwakwa Paulo ''ukwikatisha icilayo ca citetekelo'' (Aba Hebere 10:23) nalimo kulesontelela kunuma ku cilayo cabo ca palwalala ica kutetekela mu ''citetekelo'' intanshi ya lubatisho lwabo. Ukusunga ''icebo ca cishinka'' (Tito 1:9) intanshi kwali no kusontelela ku kwikata aya 'Amashiwi palwa citetekelo' yantu bene baasambilishiiwe intanshi. ''Icitetekelo cituntulu'' (Tito 1:4) calanga ifyo ukutantika kwe sambilisho uku kwayakeenwe na batetekela bonse; kwali fye ''icitetekelo cimo'' (Abena Efese 4:5). ''Icitetekelo'' ne shina lyakwa Kristu fili ifyasuntikana mu Imilimo 3:16. Ifwe natumona ukuti ishina lyakwa Kristu lili lishina limbi pa kusambilisha kumo kwine ukuli mu ''citetekelo''. Monse mu misango ya kuboomba (1 Timote 6:10) ne sambilisho pamo (1 Timote 4:1) Paulo aasokele ukuti bamo ''bakapaatuka ukufuma ku citetekelo''. Ulutampulo lwantanshi mu kuluba uku lwali no kuba pa kulanda ukuti ''icitetekelo'' cali icishingacitika ukulondolola.

MATTERS OF PRACTICE

IMISANGO YA KUBOOMBA

Imisango ya kuboomba yaali pamo iciputulwa ca kutantika kwe sambilisho uku. ''Icitetekelo muli Kristu'' cakumbikenye ukupelulula palwa ''bulungami, ukuteeko mutima no bupingulo ubukeesa'' (Imilimo 24:24,25). Paulo alanda pa fyakusambilisha palwa kumokaula umukate ngefyo wene acita palwa kusambilisha ukukumine ku kubuuka ukufuma ku bafwa: ''Ine napokelele kuli Shikulu cilya ico ine pamo napeele kuli imwe'' (1 Abena Korinti 11:23). Kwamoneka ukubako ibumba lya fintu ifi ifyakuboomba, ifyo Paulo aatanunwine panuma ukukumbinkanya ukusambilisha pa cifulo ca nkashi mu lukuta: ''Imwe...sungeni ifipoope ngefyo ine napeele fyene kuli imwe. Lelo ine kuti nafwaya imwe ukwishiba ukuti...umutwe wa mwanakashi mwaume...'' (1 Abena Korinti 11:2,3). Ici calangilila ukuti ukulondolola kwa fintu ifi kulingile ukuba intanshi ya lubatisho, kabili fyali ciputulwa ca kutantika kwe sambilisho ilyakonkomeshiwe mu myaka ya mwanda wantanshi. Ishiwi lya ciGreek ilya ''ifipoope'' kabili lyapilibulwa ''ulutambi'' muli 2 Abena Tesalonika 3:6 na 2:15: ''Talukeeni...ukufuma kuli munyina onse uyo uweenda...ukukaanakoonka panuma ya lutambi luntu wene aapokeleele kuli ifwe...iminineni abakosa, no kwikata intambi isho imwe mwasambilila, nangu kwi shiwi (lya kusesema, ilyaputwamo), nangu kuli kalata wesu''. Ifi fyalanga ubukulu bwa kucindama kwa kwikatilila ku kutantika kwa kusambilisha, no kukabila ukulekana ukufuma kuli balya abo abakaana ukunakila kwene: ''Ukwikatisha icebo cacishinka (ukulondolola kumbi palwa kutantika kwe sambilisho kumo kwine uku) ngefyo wene aasambilishiiwe, ukuti wene engaba na maka kwi sambilisho lituntulu ukukoselesha pamo no kushininkisha ku bafikaansa'' (Tito 1:9)

Ifwe twaishiba ukuti kwali ''bakasesema babufi'' mu nkuta shantanshi, ukutunga ukukwata ifyakusokolola ukufuma kuli Lesa pe sambilisho ilyo ilyalingile ukulundwa ku kutantika kwa kusambilisha ukwasuminishiwa. Eco Paulo akonkomesha ifyo ifili ''ifyebo fyacishinka'' ifya kusokolola ukwaputwamo ukwe sambilisho (Tito 1:9; 3:8; 2 Timote 2:11; 1 Timote 4:9), ifyo ifili ''ifyawamina ukupokelelwa konse'' (1 Timote 1:15; 4:9) - ekutiila ukuya mu kutantika kwe sambilisho ilyakwata ''icitetekelo''. Uyu e mulandu Yohane aasokele ukukaana ''Ukutetekela...umupashi onse'' uwatungile ukuputwamo (1 Yohane 4:1).

SPECIFIC DETAILS

AMASHIWI AYASHININKISHIWA

Ifyalakonkapo fili filangililo fimo apabuuta palwa ifyo amasambilisho yambi ukucila pa 'kutetekela muli Kristu' fye yaalesambilishiwa nge ciputulwa ca Mbila nsuma ituntulu iyo iyaali no kwilukwa intanshi ya lubatisho:

- ''Lesa akapingula inkaama sha bantu muli Yesu Kristu ukulingana ne Mbila nsuma yandi'' (ekutiila intu Paulo aabilile; Abena Roma 2:16). Eico isambilisho palwa cipuna ca bupingulo no kukumako lyalondololwa ukuba 'icipoope cantanshi' - mona pamo Imilimo 24:25; Aba Hebere 6:1,2.

- Amano yakuti ukusembululwa kwali icafwaikwa pe pusukilo yaalondolwelwe na Paulo nge ''Mbila nsuma imbi'' (Abena Galatia 1:6). Eco ukwishiba ukuti ifwe tatulingile ukusunga Amafunde yakwa Mose, pamo nge Sabata, cili ciputulwa ca kwiluka Imbila nsuma ya cine.

- ''Imbila nsuma ya Bufumu'' taili fye pali Kristu lelo pamo pa Bufumu bwakwe ubuleisa; Esaya 52:7 (pashanya abena Roma 10:15) alondolola kabila wa Mbila nsuma ukusosa palwa nshita ilyo cene kuti calandwa kuli Sione ukuti ''Lesa obe aleteeka'' - ekutiila mu Bufumu.

- Ukwiluka ukwalungama ukwa 'fishinka ifyawama ukucilapo' palwa musango wakwa Kristu kwali musango we senge (2 Yohane 7-10); pamulandu wa ici Imbila nsuma yaasanshishemo ''ifintu'', ifingi, pali Kristu (Imilimo 8:12). Nakabili, ukulanda fye ukuti ifwe twatetekela muli Kristu tacili icakumanina.

- Ukucindama kwa filayo pa Bufumu kuli ciputulwa icikulu ica Mbila nsuma; cene cali kupitila mu filayo emo Imbila nsuma yaabililwe kuli Abrahamu (Abena Galatia 3:8) na Israele (Aba Hebere 4:2). Eco Paulo aasosele palwa kubila kwakwe pa filayo ifyacitilwe kuli Dabidi nge ''cebo ce pusukilo ili'' (Imilimo 13:23,26). Eico fyene fyali ciputulwa icikulu ica mbila ye pusukilo. Eco wene alanda ''Ifwe twalanga (ishiwi limo line mumbi lyapilibulwa 'ukubila') kuli imwe ilyashi ilisuma (Imbila nsuma) palwa cilayo icacitilwe kuli batata'' (Imilimo 13:32 R.V.). Mu kupalana Abena Roma 1:1-4: ''Imbila nsuma yakwa Lesa...ukukuma ku Mwana Wakwe Yesu Kristu, uyo uwacitilwe ku lubuto lwakwa Dabidi''.

- Ukwiluka ifilayo kulefwaya ukwishiba kumo pa lyashi lya kale lyakwa Israele. Isambililo palwa kubila kwakwa Paulo pa Antioke mu Imilimo 13 lyalanga wene ukulondolola ilyashi lya kale lyakwa Israele no kukonkomesha ukwaibeela pa filayo, ukukonkomesha ifyo fyene fyafikilishiwe muli Yesu. Eco ukubila kwakwe kwashintilile pa lyashi lya kale lyakwa Israele, kabili kwali kuntu ifwe twingeeta 'ukulondolola', ukusondwelela no kusoka kwa fingafumamo pa bupingulo pa kukaana ukwasuka ku cebo cintu wene aalebila (Imilimo 13:40,41). Icili mu kubila kweesu cilingile ukuba icapalana.

CONCLUSIONS

IFYAKUSONDWELELA

Ukucindama kwa ici conse tekuti kukonkomeshiwe ukucilapo. ''Uibake we mwine ne sambilisho; twalilila muli fyene: pantu mu kucita ici iwe ukaipususha we mwine, pamo na bene abo abaleumfwa iwe'' (1 Timote 4:13-16). Ifyatantikwa fya masambilisho ayacindama pamo nga ayo ayapeelwe muli Appendix 1 we buuku ili ukwabulo kutwishika tafili ifyaputwamo, lelo mu mano yakwa kalemba we buuku ili cene camoneka ukuba e kwipifya ukwalinga ukwa fintu ifyashininkishiwa ifingi ifyalumbulwa mu mashiwi ya Baibele ayo ayasosa palwa fintu ifyo ifili ciputulwa ca ''citetekelo'', ''intambi'' na fimbipo. Mu kusubila isambililo ili lyalanga ukuti kuli ukukabila ukwine kwine ukwa kutantika kwe sambilisho uko ifwe bonse twasuminisha kabili tatuli abakokola ukushininkisha icishinka cesu kuli kwene. Ifili mu kutantika kwe sambilisho uku filingile ukukwata ukusambilisha kweesu ukwa basambi ba lubatisho, kabili cene cili fye icalinga kuli bene ukufwailisha inshila ya kulanshaanya intanshi ya kwibisha kwabo ukuti bene beluke bwino ifyo bene basambilishiwa. Ilingi abatetekela baalikoseleshiiwe ukulambatila ku ''citetekelo'' mu nshita sha bwafya. ''Icakukuulapo cakwa Lesa caiminina ndi''. Ukubeeleshanya ne fipoope fyantanshi, ne nshila ya kupapa intu ukupekanya kutuntulu ukwakwa Lesa kwaikata pamo, kulingile ukuba icakukoselesha kuli ifwe icine ceka. Mu kubila fye kweesu ukwa nshiku shonse nangu ukusambilila libili ukwa fintu ifi emo icisuma ici na mano ayashika ayakushininkisha fingaba fyesu, icakuti pamo nga Paulo mu nshita yakwe ya mfifi no kupelelwa ifwe twingalanda ukuti ''Ine napwisha umulimo wandi, ine nasunga icitetekelo ...Ine ninjishiba untu ine natetekela, no kushininkisha ukuti wene ali na maka ya kusunga cilya ico ine nabiika kuli wene (umweo wesu, icesu conse) ukufika ku bushiku bulya'' (2 Timote 4:7; 1:12).

FOOTNOTE: CONFESSING THE LORD JESUS

ISHIWI ILINONO: UKUSUMINISHA SHIKULU YESU

''Iwe nga ukasuminisha Shikulu Yesu na kanwa kobe, kabili iwe ukatetekela mu mutima obe ukuti Lesa aalibuusha wene ukufuma ku bafwa, iwe ukapusushiwa'' (Abena Roma 10:9).

Ifishinka ifyalakonkapo fyakabila ukucitwa:

- Ifwe tulangile ukuti 'Shikulu Yesu' nalimo lishiwi ilipalene na konse ukutantika kwe sambilisho ukukwete ''ifintu ifikumine ku Bufumu bwakwa Lesa ne shina lyakwa Yesu Kristu'', ukubiikapo no lubatisho (Imilimo 8:5 pashanya vesi 12). 'Ukusuminisha' kuntu Paulo asosapo kuti fye kwaba pa lubatisho. Wene kuti mu musango uyu alesonta kuli Marko 16:16 ''Wene uyo uwatetekela (pashanya ukusuminisha na kanwa) no kubatishiwa (pashanya ukwima na Kristu ukufuma ku bafwa) akapusushiwa''.

- Ukwiluka ukubuuka kwakwa Kristu ukufuma ku bafwa kwalundamo ukwishiba palwa kusambilisha kwa Baibele pa musango wa muntunse na ku mbo.

- Abena Roma 10:8,9 yamoneka ukulingana na vesi 13: ''Pantu uyo onse ukeeta pa (mwine) ishina lyakwa Shikulu akapusushiwa''. Paulo alondololwa ngo wabatishiwa kabili eco ukwita pali wene umwine ishina lyakwa Shikulu (Imilimo 22:16); ulubatisho fye e lupeela ifwe umwinshi wa kwingila mwi shina lyakwa Shikulu (Mateo 28:19).

- Panuma ya kukonkomesha ukucindama kwa lubatisho amachapta ayanono kunuma muli Abena Roma 6, cene cili icishingacitika ukuti Paulo nomba kuti asambilisha ukuti lwene lwali ulushalefwaikwa pe pusukilo muli chapta 10.

- Abena Roma 10:9 atangililwa na vesi 6-8: ''Wilanda mu mutima obe, Bushe ninani akaniina ukuya ku Mulu...Bushe ninani akeekila ukuya umwashika?...Lelo cinshi cene calanda? Icebo cili mupepi na iwe, kabili mu kanwa kobe, na mu mutima obe: ekutiila, icebo ca citetekelo, cintu ifwe tubila''. Eico ''Icebo ca citetekelo (ici)'' e cilya icali no kusuminishiwa, kabili calingana na ''Shikulu Yesu'' muli vesi 9. Ifwe tumwene ukuti ''icitetekelo'' calondolola konse ukutantika kwe sambilisho ilyo ilyakweete Imbila nsuma. Paulo alelandapo ukufuma mu Amalango 30:11-14: ''Ifunde ili lintu ine napeela kuli iwe ubushiku ubu...lyene talili mu Mulu...nangu lyene talili ukucila pali bemba ('umwashika')...lelo icebo cili mupepi sana na iwe''. Wene amoneka ukwilula ''icebo...ifunde ili'' ngo kusonta kuli Kristu. Mu nshila imo ine iyakuti Israele nga aasungile icebo wene aali no kupaalwa (Amalango 30:16), efyo Israele mupya nga atetekela mu cebo ca pali Kristu wene ali no kupusushiwa. Eico ukusuminisha Kristu na kanwa kwalingana no kusuminisha ku kusambilisha pali Kristu uku. ''Iwe nga ukoomfwa kwi shiwi lyakwa Yehoba'' (Amalango 30:10) yalinganishiwa muli Abena Roma 10:9: ''Iwe nga ukasuminisha Shikulu Yesu na kanwa kobe''. Ukulingana uku nakabili kwalanga ukuti ''Shikulu Yesu'' lishina ilyalanda mu bwipi ukusambilisha kutuntulu ukwa cebo cakwa Lesa.