9.5 Yesu Na Mafunde Yakwa Mose

Yesu pa kuba ilambo lyapa lubembu ilyapwililila kabili Shimapepo Mukalamba uwalinga uyo icine cine uwinganoonka ukweelela pali ifwe, umusango wa kale uwa malambo ya nama na bashimapepo bakalamba waalifumishiwepo panuma ya mfwa yakwe (Aba Hebere 10:5-14). ''Bushimapepo pa kupilibulwa (ukufuma ku bena Lebi ukuya kuli Kristu), ukupilibula kwa mafunde pamo kuli ukucitwa icafwaikwa'' (Aba Hebere 7:12). Kristu ''asanguka shimapepo te pa kushintilila pe funde lya kutantika kwa kufyalwa kwakwe (ekutiila pantu fye umuntu aali wa mu bufyashi bwakwa Lebi wene kuti aaba ni shimapepo), lelo pa kushintilila pa maka ya mweo ushingonaulwa'', yantu wene aapeelwe pamulandu we lambo lyakwe ilyapwililila (Aba Hebere 7:16 N.I.V.). Eico, ''icine cine kuli ukufumyapo kwe funde lya ntanshi (ekutiila amafunde yakwa Mose) pantu lyene lyali ilyabula amaka kabili ilyabula umulimo. Pakuti amafunde tayaacitile icintu ukupwililila nakalya, lelo ukuleeta kwe subilo ilyawama ukucilapo (ukupitila muli Kristu) kwalicitile'' (Aba Hebere 7:18,19 A.V. na N.I.V.).

Cene cili cakushininkisha ukufuma kuli ici ukuti amafunde yakwa Mose yalipwa kwi lambo lyakwa Kristu. Ukutetekela muli bushimapepo bwa bantunse nangu ukutwalilila ukupeela amalambo ya nama capilibula ukuti ifwe tatwasuminisha ukupwililika kwa kucimfya kwakwa Kristu. Ifitetekelo fya musango uyu fyapilibula ukuti ifwe tatwasuminisha ilambo lyakwa Kristu nge lyapwililika ukuboomba, no kuti ifwe tutontonkanya ukuti imilimo e ifwaikwa pa kuleeta ukulungama kweesu, ukucila icitetekelo muli Kristu eka. ''Umuntu tekuti alungamikwe ku mafunde nakalya mu cinso cakwa Lesa...pantu, abalungami(kwa) bakeekala no mweo ku citetekelo'' (Abena Galatia 3:11 pashanya Habakuki 2:4). Ukufwaya kweesu ukwakosa nge ceela ukwa kuboomba pa kuba abanakila ku musango wa mafunde yakwa Lesa takwakaleetele ifwe ukulungamikwa; icine cine kabelenga onse uwa mashiwi aya aalifilwa kale ukunakila amafunde ayo.

Ifwe nga tuli no kusunga amafunde yakwa Mose, ifwe tufwile ukweesha ukusunga yonse aya yako. Ukukaananakila mu ciputulwa cimo fye ica yene capilibula ukuti abo abali pesamba lya yako bali abasekwa: ''Ifyo bali abengi aba (ekutiila ukushintilila pa) milimo ya mafunde efyo bali pesamba lya citiipu: pantu cene calilembwa, Alitiipwa umuntu onse uyo ushitwalilila mu fintu fyonse ifyo ifyalembwa mwi buuku lya mafunde ukucita fyene'' (Abena Galatia 3:10).

Ukubulwa amaka ukwa musango wesu uwa buntunse kwapilibula ukuti ifwe tusanga cene icishingacitika ukusunga bwino bwino amafunde yakwa Mose, lelo pamulandu wa kunakila kwakwa Kristu kuli yene ukwapwililika, ifwe twalikakulwa ukufuma ku mulimo onse uwa kusunga yene. Ipusukilo lyesu lili pamulandu wa ca bupe cakwa Lesa ukupitila muli Kristu, ukucila mu milimo yesu fwebene iya kunakila. ''Pantu ico amafunde yaafililwe ukucita, mukuti yene yaali ayabula amaka ukupitila mu mubili wa munofu, Lesa pa kutuma Umwana wakwe mu cipasho ca mubili wa munofu uwa lubembu, kabili pa lubembu (ekutiila icakupeela pa lubembu, mona Baibele wa Cingeleshi N.I.V.), aasekele ulubembu mu mubili wa munofu'' (Abena Roma 8:3). Eco ''Kristu alilubula ifwe ukufuma ku citiipu ca mafunde, pa kucitwa icitiipu pali ifwe'' (Abena Galatia 3:13).

Pamulandu wa ici, ifwe tatuli kabili abafwaikwa ukusunga iciputulwa conse ica mafunde yakwa Mose. Ifwe twamwene mwi Sambililo 3.4 ukuti Icipingo Icipya muli Kristu cabuulile icifulo ca Cipingo ica Kale ica mafunde yakwa Mose (Aba Hebere 8:13). Ku mfwa yakwe, Kristu aafuutile ''icakulemba ku minwe ica mafunde ico icali ubulwani kuli ifwe, ico icali icapinkana na ifwe (pa kubulwa amaka ya kusunga amafunde bwino bwino), no kusenda cene ukufumya mu nshila, ukupaampamina cene ku capindama cakwe...Eico mwileka umuntu apingule imwe mu cakulya, nangu mu cakunwa (ifyakupeela), nangu ni mu kucindika kwa mutebeto wa mipepele, nangu kwa mweshi upya, nangu kwa nshiku she sabata: ifyo ifili icinshingwa ca fintu ifikeesa; lelo icituntulu ni Kristu'' (Abena Kolose 2:14-17 A.V. na N.I.V.). Ici camoneka fye bwino - pamulandu wa mfwa yakwa Kristu pa capindama, Amafunde yalisendelwe ''ukufuma mu nshila'' pakuti ifwe twingalinga ukukaana ukupatikisha konse ukubiikwa pali ifwe ukwa kusunga ifiputulwa fya yako, pamo nga imitebeto ne sabata. Pamo nga Amafunde yambi, umulimo wa fintu ifi wali wa kusonta kuntanshi kuli Kristu. Panuma ya mfwa yakwe, ukucindama kwafiko ukwa fishibilo kwalifikilishiwe, eico kabili takwali ukutwalilila ukukabila ukusunga fyene.

Ulukuta lwa ntanshi ulwa Bena Kristu ulwa mu myaka ya mwanda wa ntanshi lwali pesamba lya kupatikisha ukwatwalilila ukufuma ku baYuda Bankosamitima ukwa kusunga ifiputulwa fya Mafunde. Ukupula monse mu Cipingo Cipya muli ukubwekeshapo ukusoka ukutaluka ku kulanda uku. Mu cinso ca fyonse ifi, cene cili cacipeshamano icakuti ilelo kuli ifilonganino ifingi ifyo ifikoselesha ukunakila kwa lubali ku Mafunde. Ifwe intanshi tulangile ukuti ukweesha konse ukwa kunoonka ipusukilo ukufuma mu kunakila Amafunde kufwile ukwiminina pa kusunga Amafunde yonse, nga te ifyo ninshi ifwe tuli kale fye abasekwa pa kukaananakila kuli yene (Abena Galatia 3:10).

Muli icintu mukati ka musango wa buntunse ico icishintilila pa mano ya kulungamikwa ku milimo; ifwe twatemwa ukutontonkanya ukuti ifwe tulecita icintu cimo ukulola kwi pusukilo lyesu. Pa mulandu uyu, ukupatikisha ukupeela ica pe kumi, ukufwala umusalaba, ukupituluka mu mapepo ayatantikwa, ukwikala mu musango umo pa kupepa na fimbipo fyonse fili fiputulwa ifyaishibikwa ifya mipepele iingi, abena Kristu na bambi fye. Ipusukilo pa kutetekela muli Kristu epela lili lisambilisho ilisangwa fye ku Bwina Kristu ubwashintilila pali Baibele.

Ukusokwa ukutaluka ku kusunga iciputulwa conse ica Mafunde yakwa Mose pa kunoonka ipusukilo, kwalilembwa ukupula monse mu Cipingo Cipya. Bamo baasambiliishe ukuti Abena Kristu balingile ukusembululwa ukulingana na mafunde yakwa Mose, ''no kusunga amafunde''. Yakobo aasekele nganshi amano aya pa lubali lwa batetekela abacine: ''ifwe tatwapeele ifunde lya musango uyu'' (Imilimo 15:24). Petro aalondolwele abo abaasambiliishe ukukabila kwa kunakila ku Mafunde ngo kubiika ''ikoli pa mikoshi ya basambi, ilyo bashifwe nangu ifwe tatwakwete maka ya kusenda. Lelo ifwe twatetekela ukuti ukupitila mu cikuuku cakwa Shikulu Yesu Kristu (ngo kupusanako ku milimo yabo iya kunakila ku mafunde) ifwe tukapusushiwa'' (Imilimo 15:10,11). Pesamba lya kuputwamo, Paulo ali uwalingana mu kusosekesha, ukukonkomesha icishinka cimo cine inshita ne nshita: ''Umuntu talungamikwa ku milimo ya mafunde, lelo ku citetekelo cakwa Yesu Kristu...ukuti ifwe twingaba abalungamikwa ku citetekelo cakwa Kristu, kabili te ku milimo ya mafunde: pantu ku milimo ya mafunde umubili wa munofu tawakalungamikwe...umuntu talungamikwa ku mafunde...kuli (Kristu) bonse abo abatetekela balilungamikwa ukufuma ku fintu fyonse, ukufuma kuli ifyo imwe tekuti mulungamikwe ku mafunde yakwa Mose'' (Abena Galatia 2:16; 3:11; Imilimo 13:39).

Cene cili cishibilo ca cishinka ica kuluba kwa bwina Kristu ubwaishibikwa icakuti imibombele yabo iingi yashintilila pa fintu fya Mafunde yakwa Mose - nangu kuli ukusambilisha ukwatambalala kabili ukwa maka ukulondolwelwe pamulu ukuti Abena Kristu tabalingile ukusunga Amafunde aya, pa kumona ukuti yene yalifumishiwapo muli Kristu. Ifwe nomba twalalondolola inshila shaishibikwa umo Amafunde yakwa Mose yali e shintililo lya kuboomba kwa 'bena Kristu':-

PRIESTS

BASHIMAPEPO

Ifilonganino fya Katolika na Anglikani fiboomfya apabuuta umusango wa bushimapepo bwa bantunse. BaRomani Katolika bamona Papa ngo kulingana kwabo kwakwa shimapepo mukalamba wa bwina Yuda. Kuli ''kawikishanya umo pakati kakwa Lesa na bantu, umuntu Kristu Yesu'' (1 Timote 2:5). Eico, cene cili icishingacitika, icakuti Papa nangu bashimapepo kuti baba bakawikishanya besu ngefyo bashimapepo baali pesamba lya Cipingo ica Kale. Kristu nomba e Shimapepo Mukalamba wesu mu Mulu, ukupeela amapepo yesu kuli Lesa.

Takuli icishininkisho nakalya ica muli Baibele icakuti amaka ayaakweetwe ku bakalamba abaapeelwe Umupashi aba mu myaka ya mwanda wa ntanshi - pamo nga Petro - yaapeelwe ku nkulo ishakonkapo nangu kuli Papa mu kushininkisha. Nangu icingacitika ica ici ngacakuti calisuminishiwe, takuli inshila nakalya iya kushininkisha ukuti Papa na bashimapepo abene bali e abo pali bene icakufwala ca bumupashi ica bakalamba ba mu myaka ya mwanda wa ntanshi caponene.

Ifya bupe fya Mupashi pa kufumishiwapo, abatetekela bonse balikwata insambu iyalingana ukukwata Icebo-Umupashi muli Baibele (mona Amasambililo 2.2 na 2.4). Eico bene ni bamunyina bonse, takuli kabili umuntu nakalya ukukwata icifulo icasansabikwa ukucila pali umbi. Icine cine, abatetekela bonse abacine bali mwi bumba lya bushimapepo ubupya pa mulandu wa lubatisho lwabo muli Kristu, mu mano yakuti bene balangisha ulubuuto lwakwa Lesa kwi sonde lya mfifi (1 Petro 2:9). Eico bene bakasanguka bashimapepo-mfumu ba Bufumu, lintu bwene bukapaampamikwa pa calo pa kubwela kwakwa Kristu (Ukusokolola 5:10).

Umusango wa buKatolika uwa kwita bashimapepo babo ukuti 'Father' ('Tata') (ishiwi 'Papa' lipilibula 'tata' pamo) uli mu kupinkana nganshi ku mashiwi yakwa Kristu ayatambalala, ''Mwi ita umuntu shinwe pa calo: pantu umo e Shinwe, untu ali mu mulu'' (Mateo 23:9). Icine cine, Yesu aasokele ukufuma ku kupeela umuntu munobe onse umucinshi wa musango wa bumupashi uufwaikwa kuli bashimapepo ba nomba: ''Imwe mwi itwa Rabi (kasambilisha): pantu umo e Kasambilisha wenu, uyo ni Kristu, na imwe bonse muli bamunyina'' (Mateo 23:8).

Imingila ya bukata iifwalwa na bashimapepo, babishopo, na bantu bambi abamapepo yakwata ishintililo mu fyakufwala ifyaibeela ifyafwelwe na bashimapepo na shimapepo mukalamba mu mafunde yakwa Mose. Ifyakufwala ifi fyasontele kuntanshi ku musango uwapwililila uwakwa Kristu, kabili, pamo nga Amafunde yonse, umulimo wafiko nomba walifikilishiwa. Icine cine cene cili cabulanda, icakuti ifyakufwala ifyo ifyapekanishiwe ukulumbanya ubukata bwakwa Kristu, nomba fileboomfiwa ukutwala ubukata bwa bantu pantanshi abo abafwala fyene - bamo muli abo basumina ukuti bene tabasuminisha ukubuuka kwakwa Kristu ukufuma ku bafwa nangu fye ukubako kwakwa Lesa.

Amano ya buKatolika ayakuti Maria ni shimapepo ya kuluba apakalamba. Ukulomba kweesu ni mwi shina lyakwa KRISTU, te lyakwa Maria (Yohane 14:13,14; 15:16; 16:23-26). Kristu e Shimapepo Mukalamba wesu eka, te Maria. Yesu aakalipiile Maria lintu wene aeseshe ukulenga Yesu ukucita ifintu pali bambi (Yohane 2:2-4). Lesa, te Maria, aleita abantu kuli Kristu (Yohane 6:44).

TITHING

ICA PE KUMI

Ici, pamo, cali ciputulwa ca Mafunde yakwa Mose (Impendwa 18:21), apo abaYuda baali no kupeela ica pe kumi ca fintu fyabo ku mutundu wa bushimapepo uwakwa Lebi. Pa kumona ukuti nomba takuli bushimapepo bwa bantunse, cene kabili tekuti cibe cakupatikisha ukupeela ica pe kumi ku bakalamba ba cilonganino conse. Nakabili, amano yamo aya bufi (mu musango uyu ukukuma kuli bashimapepo) yalitungulula kuli yambi (ekutiila ukupela ica pe kumi). Lesa Umwine takabila ifyakupeela fyesu, pa kumona ukuti ifintu fyonse Fyakwe (Amalumbo 50:8-13). Ifwe tubweesha fye kuli Lesa ifyo Wene aapeela ifwe (1 Imilandu 29:14). Cene cili icishingacitwa kuli ifwe ukunoonka ipusukilo nge cafuma mu fintu fyakupeela kweesu, pamo nga mu musango wa ndalama. Mu kutasha pa ca bupe cakwa Lesa icikalamba kuli ifwe, ifwe tatulingile ukupeela fye ica pe kumi ca lupiya lwesu, lelo kano imyeo yesu yonse. Paulo aabiikile icilangililo muli ici, ukuboomba mu cishinka ifyo wene aaleebila: ''Peeleni imibili yenu nge lambo lya mweo, ilya mushilo, ilya kupokelelwa kuli Lesa, ilyo ilili e mulimo wenu uwa mano'' (Abena Roma 12:1).

MEAT

IFYAKULYA

Amafunde ya bwina Yuda yayakeenye ifilyo fimo nge fya busaali - umusango uwapokelelwa ku filonganino fimo ilelo, no kucila inkumba. Pa mulandu wakwa Kristu ukufumyapo kwa Mafunde pa capindama, ''Eico mwileka umuntu apingule imwe mu cakulya, nangu ni mu cakunwa'' (Abena Kolose 2:14-16). Eco amafunde yakwa Mose palwa fintu ifi yalifumishiwapo, pa kumona ukuti Kristu nomba aaliisa. Cene cali ni kuli wene eko ifyakulya 'fya busaka' fyasontele kuntanshi.

Yesu aalondolwele bwino bwino ukuti takuli icintu ico umuntu alya icingakowesha wene muli bumupashi; cene ni ico icifuma kunse ya mutima e cicita ici (Marko 7:15-23). ''Mu kulanda ici, Yesu aalangile ukuti ifyakulya fyonse 'fya busaka''' (Marko 7:19 N.I.V.). Petro aasambilishiwe isambililo limo line (Imilimo 10:14,15), pamo nge fyacitilwe Paulo: ''Ine naishiba, no kupatikishiwa kuli Shikulu Yesu, ukuti takuli icintu ica busaali palwa ciko'' (Abena Roma 14:14). Intanshi, Paulo aalondolwele ukuti ukukaana ifilyo fimo kwali cilangililo ca kubulwa amaka ya bumupashi (Abena Roma 14:2). Imibeele yesu ku fyakulya ''taitasha ifwe kuli Lesa'' (1 Abena Korinti 8:8). Icakushinina icacilamo pali fyonse cili ca kusoka ukuti abena Kristu abaluba bali no kusambilisha abantu, ''ukutaluka ukufuma ku fyakulya, ifyo Lesa aapangile ukupokelelwa no kupeela ukutasha kuli bene abo abatetekela no kwishiba icine'' (1 Timote 4:3).