Digresion 22: Jezusi Historik

Nese, sic pretendojne ca, nuk ka fakte qe Jezusi nga Nazareti ka ekzistuar ndonjehere, atehere eshte e veshtire te shpjegohet edhe vete ekzistenca e krishterimit. Do te thote te kerkosh teper shume nese pret qe dikush te besoje qe miliona njerez gjate 2,000 vjeteve te fundit i kane bazuar besimet e tyre mbi dike qe nuk ka ekzistuar kurre dhe te kene nje besim kaq te forte ne ate sa te kene qene te motivuar te perhapin besimin e tyre tek ai ne mbare boten, shpesh duke rrezikuar te persekutohen dhe te vdesin. Kristianet dhe cifutet ne pergjithesi nuk kane veshtiresi te pranojne qe Muhamedi ka ekzistuar dikur, nderkohe qe kundershtojne pretendimet dhe mesimet e tij. Vertet, ne pranojme qe shumica e personazheve te famshme historike kane ekzistuar, pa kerkuar nje rishikim kritik te fakteve. Shpesh, jane bere analiza te ngjarjeve historike te pranuara gjeresisht, p.sh. qe beteja ne Hastings ka ndodhur ne vitin 1066, dhe faktet konkrete kane qene relativisht te veshtira te gjenden.
Fakti qe disa e mohojne aq fort vete ekzistencen e Jezusit nga Nazareti sigurisht tregon nje mbireagim, nje deshire per te gjetur nje shfajesim komod per te mos perballuar arsyet per te pranuar qenien e tij si Mesia. Kjo duket vecanerisht e vertete kur vleresohet se vete cifutet e hershem pranonin qe nje person i quajtur Jezus kishte ekzistuar ne shekullin e pare. Faktet e meposhtme historike per ekzistencen e Jezusit nga Nazareti tregojne qe ai nuk mund te injorohet ne asnje menyre si nje shpikje teologjike e njerezve. Informacion shume i dobishem ne kete seksion eshte mbledhur nga Gary Habermas, ‘Fakte te Lashta per Jeten e Jezusit.”
1. Taciti ishte nje historian romak, dy librat kryesore te te cilit (“Analet” dhe “Historite”) e permendin te dy Jezusin dhe Krishterimin. Ai shkruante ne “Analet” (afro 115 AD):
“Nje klase e urryer per neverite e tyre, te quajtur kristiane nga popullata. Krishti (Christus), nga i cili emri kishte prejardhjen, vuajti denimin ekstrem gjate sundimit te Tiberit ne duart e nje prej prokuratoreve tane, Ponc Pilatit.”
Perandori Tiber sundoi nga 14-37AD, periudhe gjate se ciles u vra Krishti, sipas ketij shkrimi. Taciti pershkruan gjithashtu se si besimet e ketij grupi (u perhapen jo vetem ne Jude, burimi i pare i (ketyre ideve), por edhe ne Rome,” dhe vazhdon te pershkruaje se si kristianet urreheshin gjeresisht, dhe shume u denuan me vdekje ne Rome. E gjithe kjo perputhet me shkrimet e Dhiates se Re per Jezusin, dishepujt dhe apostujt, te cilet ne fillim i perhapen mesimet e tyre ne Jude, dhe pastaj ne mbare boten romake, perfshi edhe Romen, duke hasur kundershti te madhe.
2. Suetoni, nje tjeter historian romak, komentonte mbi sundimin e Klaudit (41-54 AD): “Ngaqe cifutet ne Rome shkaktuan trazira te vazhdueshme me fillimin e Chrestus (Krishtit), ai (Klaudi) i deboi ata nga qyteti.” “Chrestus” eshte nje tjeter menyre te shkruari e emrit “Krisht.” Aksidentalisht, Veprat 18:2 pershkruan se si nje cift cifut quajtur Akuila dhe Prishila u detyruan te linin Romen per shkak te persekutimit te cifuteve.
Me pas, Suetoni komenton mbi persekutimin e kristianeve ne kohen e Neronit: “Pas zjarrit te madh ne Rome…Ndeshkime rane edhe mbi kristianet, nje sekt qe kishte nje besim te ri dhe te demshem fetar.” Ky referim ndaj ekzistences se nje grupi te quajtur “kristiane” ne shekullin e pare sugjeron se nje person i quajtur “Krisht” kishte ekzistuar me pare ne ate shekull.
3. F.F.Bruce (“Origjinat Kristiane” f.29,30) terheq vemendjen ndaj faktit qe ekzistojne referime ndaj nje historie te Mesdheut Lindor shkruar nga nje historian i quajtur Talus rreth vitit 52AD. Bruce tregon tjeterkund (“Dokumentet e Dhiates se Re,” f. 113) se nje studiues i quajtur Jul Afrikanus, citon nga Talus, duke u tallur me pershkrimin e erresires ne kohen e kryqezimit te Jezusit sikur ishte shkaktuar nga eklipsi i diellit. Kjo sugjeron qe Talus ka shkruar nje histori te kryqezimit te Jezusit qe kishte ngjare disa vjet perpara se ai te shkruante historine e tij ne vitin 52AD.
4. Pliny, nje zyrtar qeveritar romak, permend gjere e gjate ekzistencen e nje grupi aktiv njerezish quajtur kristiane, ne vitet e pasme te shekullit te pare. Ai i referohet menyres se si kryenin sherbesat perkujtuese: “Ata kishin zakon te takoheshin ne nje dite te caktuar perpara se te erresohej, kohe kur kendonin me vargje te alternuara nje himn per Krishtin” (“Letra per Pliny,” perkthyer nga W.Melmoth, Vell.2, X:96). Perandoret romake Trajani dhe Adriani te dy e permendnin problemin e trajtimit te kristianeve. Per referencat ndaj kesaj, shih “Letra per Pliny” Vell.2, X:97 dhe Historine Kishtare te Eusebiusit, respektivisht IV:IX. Ekzistenca e ketij grupi qysh nga shekulli i pare dhe vendosmeria e tyre e jashtezakonshme gjate persekutimit tregojne se ishin pasues te nje personazhi real historik qe kishte jetuar ne shekullin e pare.
5. Talmudi, nje liber i shenjte cifut, ne Sanhedrin 43a i referohet vdekjes se Jezusit. Eshte dicka e pranuar qe kjo pjese e Talmudit daton qysh nga periudha e hershme e shkrimit te librit (d.m.th. 70-200 AD).
“Ne prag te Pashkes, Jeshui (Jezusi) u var. Per dyzete dite perpara se te kryhej ekzekutimi, nje lajmes sillej rrotull dhe bertiste, ‘Ai do te qellohet me gure sepse ka praktikuar magji dhe e ka shtyre Izraelin ne braktisje. Cilido qe mund te thote dicka ne favor te tij, le te dale perpara ne emer te tij.” Por meqenese asgje nuk doli ne favor te tij, ai u var ne prag te Pashkes.”
“Varur” mund te jete nje idiome per kryqezimin – keshtu perdoret ne Dhiaten e Re (Gal. 3:13; Lk. 23:39). Ky pasazh pershkruan cifutet qe duan qe Jezusi te goditet me gure (ne perputhje me ligjin e Moisiut, ndoshta?), por permend qe ne fakt ai u var. Shpjegimi per kete jepet nga pershkrimi qe Dhiata e Re jep per menyren se si cifuteve iu desh te perdornin ligjin romak per te zbatuar vdekjen e Jezusit – cka do te ishte permes varjes.
Sanhedrin 43a gjithashtu pershkruan se si pese dishepuj te Jezusit u gjykuan dhe u denuan me vdekje, cka tregon perseri qe cifutet kane besuar tradicionalisht ne ekzistencen e Jezusit historik. Madje, Sanhedrin 106b thote edhe qe Jezusi ishte 33 vjec kur vdiq; saktesisht aq sa thuhet nga dhiata e Re. Maieri (“Pashka e Pare”, f.117,118) citon nga dokumenti cifut i shekullit te peste “Toledoth Jesu”, i cili thote se dishepujt u perpoqen ta vidhnin trupin e Jezusit pas vdekjes se tij, por nje kopshtar i quajtur Jude, i degjoi planet e tyre dhe e coi trupin e Jezusit tjeterkund, duke ia dhene cifuteve me pas. Justin Martyr qe shkruan ne vitin 150AD regjistron se cifutet derguan lajmetare speciale per te thene qe trupi i Jezusit ishte vjedhur (“Dialog me Trifon,” 108), dhe Tertulian (“Mbi Vizionet”, 30) jep nje histori te ngjashme kur shkruante ne vitin 200AD.
Mes tyre, keto elemente faktesh tregojne se cifutet e shekujve te hershem AD besonin ne ekzistencen dhe vdekjen e dhunshme te Jezusit historik.
6. Dramaturgu grek Lucian, i cili shkroi ne shekullin e dyte, tallet me kristianet qe “adhurojne edhe sot e kesaj dite nje njeri (i cili) u kryqezua” (Luciani, Vdekja e Shtegtarit, 11-13, ne “Veprat e Lucianit,” vell. 4, perkthyer nga Fowler dhe Fowler).
7. Jozefusi eshte historiani me i mirenjohur i shekullit te pare. Ne librin e tij “Lashtesite,” shkruar ne 90-95AD, ai permend Jakobin, “vellai i Jezusit, i cili quhej Krisht.” Ai flet edhe ne nje pjese tjeter te te njejtit liber me fjale qe e mbeshtesin qarte figuren e Jezusit ne Dhiaten e Re.
“Rreth kesaj kohe, ishte Jezusi, nje burre i mencur…Sepse ishte i tille qe bente punera qe te cudisnin…Ishte Krishti…ai iu shfaq atyre i gjalle diten e trete, sic kishin parathene profetet hyjnore keto dhe dhjete mije gjera te tjera te mrekullueshme ne lidhje me te.”
Aq i mprehte eshte ky pasazh sa disa kane thene se eshte nje shperthim. Shqyrtimet e meposhtme ofrojne fakte qe ka ende arsye per ta perdorur kete pasazh ne mbeshtetje te argumentit se ka qene nje burre i quajtur Jezusi nga Nazareti qe ka jetuar ne shekullin e pare:
? Eusebiusi (Historia Kishtare, 1:XI) e citon kete pjese nga Jozefusi.
? Studiues te respektuar e mbeshtesin kete lexim te pare si origjinal dhe mund te tregojne qe ky seksion eshte shkruar ne te njejtin stil si pjesa tjeter e punes se Jozefusit (Shih Daniel Rops, “Heshtja e Bashkekohesve te Jezusit”, f.21; J.N.D. Anderson, “Krishterimi: Deshmia e Historise” f. 20; F.F.Bruce, “Dokumentet e Dhiates se Re” f. 108,109).
? Nuk ka fakte tekstuale qe kjo te jete nje shperthim.
? Profesori Schlomo Pines pohon qe ishte gjetur botimi arabisht i veprave te Jozefusit dhe ishte pothuajse e sigurte te ishte origjinali. Pasazhi te cilit i referohet me siper shfaqet atje, por pa pohimet e dukshme doktrinale ne lidhje me ringjalljen dhe qenien Mesia te Jezusit, te cilat behen ne pjesezen e dhene lart. Kjo duket e arsyeshme, duke pasur parasysh qe Jozefusi ishte cifut. Ne fillim, Pines i beri zbulimet e tij publike ne artikuj ne gazeten “The New York Times”, 12 Shkurt 1972, ne te cilat citon pasazhin e perfolur te Jozefusit mbi Jezusin, nga versioni arabisht: “Ne kete kohe ishte nje burre i mencur qe quhej Jezus. Dhe sjellja e tij ishte e mire dhe njihej te ishte i virtytshem. Shume njerez mes cifuteve dhe popujve te tjere u bene dishepujt e tij. Pilati e denoi me kryqezim dhe vdekje. Ata qe ishin bere dishepujt e tij nuk e braktisen dishepulline e tij. Ata raportuan se ai u ishte shfaqur tri dite pas kryqezimit dhe se ishte i gjalle; prandaj, ai ndoshta ishte Mesia per te cilin profetet kane treguar mrekullira.”
Kjo histori pershtatet ne menyre te admirueshme me ate te Dhiates se Re.