Cakulundapo 16: Ukwipifya Kwa Lyashi Lya Kale Lyakwa Israele

ABRAHAMU aitilwe ukufuma mu Uri wa bena Kadi; umuYuda wa ntanshi. Lesa acitile ifilayo kuli wene na ku lubuto lwakwe, ukukuma ku calo ca Kanani. Wene alifwile ukwabula ukupokelela ifilayo ifi.

ISAKI. Abrahamu ali uwaiteyanya ukupeela umwana wakwe Isaki nge lambo. Pamulandu wakuti Abrahamu ali wa citetekelo, Lesa ashininkiishe icilayo Cakwe kuli Abrahamu ku mulapo. Ukuipeela kwakwa Isaki ku kufwa mu kunakila kwi funde lyakwa wishi kuli cishibilo cakwa Kristu. Ifilayo fyalicitilwe cipya cipya kuli Isaki (Ukutendeka 26:3-5).

YAKOBO ali mwana wakwa Isaki. Ifilayo fyalibwekeshiwepo kuli wene pamo. Wene akwete abana abaume 12 - Rubeni e wali umukalamba, Benjamini e wali uwacepesha. Lebi e wali umuntu umo umwafumine bashimapepo. Yosefu e wali uwatemwiikwa.

YOSEFU. Lintu ali umwaice alilotele ifiloto fibili ifyalangile wene nga kateeka pamulu wa bamunyina. Bene baumfwile ubufuba, no kushitisha wene ngo musha ukuya mu Egupti. Wene asangwike kateeka mulya, no kupekanya ukusunga kwa ng'ano sha kubomfya mu nshita ya myaka cinelubali iya cipoowe ico icacushishe icalo cilya. Mu nshita iyi, Yakobo na bana bakwe baishile ku kwikala na Yosefu mu Egupti. Bene no bufyashi bwabo baikele mu Gosheni, iciputulwa ca Egupti. Farao wa panuma acushishe abantu bwakwa Israele, ukucita bene abasha.

MOSE afyelwe pa nshita iyi; wene alifishilwe mu matete nga akanya, elyo no kusangwa ku mwana mwanakashi wakwa Farao no kusungwa kuli wene. Lintu acili umulumendo, wene alipeeye umwina Egupti uwaleuma umwina Israele. Elyo Mose afulumukiile ku Midiani, uko wene abombele imyaka 40 ngo mucemi na Yeturo. Elyo Lesa amoneeke kuli wene mu cimpuusa icaleepya. Wene aebelwe ukuya kuli Farao no kufwaya ukulubuka kwakwa Israele. Wene acitile ifishibilo fyacisungusho ku kushininkisha ukuti wene icine cine e watuminwe ukufuma kuli Lesa. Lelo, Farao talekele Israele ukuya, eico ifinkuunka ikumi fyalituminwe pali Egupti, pamo nga ifyula, imfifi, imfula ya citalawe, na mu kupelekesha ukwipaya amabeli ayaume. Abena Israele bali no kwipaya umwana wa mpanga no kusaansa umulopa pa fiibi fya mayanda yabo. Ici casontele kuntanshi ku musango wa mulopa wakwa Yesu uwingapususha ifwe ukufuma ku mfwa. Uyu mutebeto waishibiikwe nga Icakucilila.

UKUFUMA. Mu kupelekesha abena Israele balisuminishiwe ukufuma mu Egupti. Bene baendele ukutungululwa na Malaika wakwa Lesa mu luceshi lwe kumbi mu nshita ya kasuba, no luceshi lwa mulilo ubushiku. Umulalo wa fita fyakwa Farao wakonkele bene ukufika pali Bemba wa Kashika. Amenshi yaiswike mu cisungusho ukuleka abantu bapulemo, elyo kabili amenshi yabwekeelemo ku kwiibisha abena Egupti. Elyo Israele aendele ukupula mu matololo ukulola ku calo calailwe ica Kanani. Lesa apeele bene amenshi ya kunwa ukufuma mu cilibwe, no mukate mu musango wa mana walipekanishiwe cila lucelo. Ilyo bene bafikile pa lupili lwa Sinai, Lesa apeele bene amafunde ikumi na Mafunde yakwa Mose. Elyo bene bacitilwe Ubufumu bwakwa Lesa. Bene bapeelwe ifunde lya kupanga itenti ilyaibeela, iliitwa icakwikalamo, umo Lesa engalapepelwa. Bene balipeelwe Shimapepeo Mukalamba na bashimapepo abo abengapeela amalambo yabo kuli Lesa. Ifintu fyonse ifya mu cakwikalamo na bushimapepo fyasontele kuntanshi kuli Yesu.

ICALO ICALAILWE casukile capalamwa. Inengu 12 shalituminwe, ikumi muli abo babwelele balelanda ukuti cene cali icayafya sana ukukwata icalo ca Kanani. Inengu shimbi shibili, Yoshua na Kalebu, shalandile icine - ukuti icalo kuti cakwatwa kuli bene, ngacakuti bene balikwete icitetekelo mu filayo fyakwa Lesa. Pakuti abantu bayakeene umusango wa nengu ikumi, Israele ali no kwenda mu matololo pa myaka 40 ukufika ilyo bafwile abo bonse abaali ne myaka ukucila 20 lintu bene baafumine mu Egupti.

YOSHUA ali e mpyani yakwa Mose, kabili atungulwile Israele ukufika mu calo ca Kanani. Umusumba wa ntanshi ukupokwa wali ni Yeriko, umo Rahabu aikeele, kabili panuma Ai. Ilyo bene bapampamiikwe mu calo, bene baletungululwa na ABAPINGUSHI limo limo, nangu Lesa e wali imfumu yabo iya cine cine. Aba baali mwi bumba lya bantu umwali Gidioni, Yefuta na Samusoni. Bene bonse bapokolwele Israele ukufuma ku balwani babo, lintu bene balapiile ukufuma ku kubembuka kuli Lesa. Ilyashi lya kale lyakwa Israele lyaisulamo ifilangililo fyakwa Israele ukukaananakila kuli Lesa, ukukandwa ku kucandililwa ukufuma ku nko isha mupeepi, ukulapila ukufuma ku membu shabo na Lesa ukupokolola bene - elyo kabili ukubembuka libili. Umupingushi wa kupelekesha ali ni Samwele. Mu nshita yakwe, abantu bakwa Israele bakeene Lesa nge Mfumu yabo pa kulomba imfumu ya buntunse, ukupalana ne nko shimbi ishashingulwiike bene.

IMFUMU. Imfumu yabo iyantanshi ali ni Sauli uyo, nangu atendeke bwino, apilibwike ukuba umuntu umubifi, uyo ushanakiile ku mafunde yakwa Lesa, no kucusha Dabidi. Panuma ya mfwa yakwe, Dabidi asangwike imfumu yakonkelepo, kabili ali umo pa basuma abacilamo bakwa Israele. Lesa acitile ifilayo ifikalamba kuli wene. Panuma yakwe paishile umwana wakwe umwaume Solomoni uyo, panuma ya kutendeka bwino, apilibwiilwe ukufuma ku citetekelo ca cine ku bakashi bakwe abengi abo wene abuulile ukufuma mu nko ishashingulukako. Panuma ya mfwa yakwe ubufumu bwalyakanike pabili - imitundu ikumi yapangile ubufumu bwakwa Israele, intanshi pesamba lyakwa Yeroboamu; imitundu imbi ibili, Yuda na Benjamini, yapangile ubufumu bwakwa Yuda, intanshi pesamba lyakwa Rehoboamu, umwana mwaume wakwa Solomoni.

Ubufumu bwakwa Israele (imitundu ikumi) tabwakwete imfumu ishisuma. Shene shatwalilile ukupondoka ukufuma kuli Lesa. Wene atumine kuli bene bakasesema abengi ku kupaapaata kuli bene ukulapila, lelo bene tabaacitile iyoo. Eico abena Asiria bacandilile bene, no kusenda bene ukuya muli bunkole. Bene basalanganiwe mwi sonde monse.

Ubufumu bwakwa Yuda (imitundu 2) bwalikwete imfumu ishinono ishisuma (pamo nga Asa, Hesekia), lelo bene, pamo, mu kukumbinkanya tabaalenakila kuli Lesa. Eico abena Babiloni balituminwe ku kucandilila bene, no kusenda bene muli bunkole mu Babiloni pa myaka 70. Bene tabaakwete imfumu libili nakalya. Panuma ya myaka 70, bamo balibwelele ku calo ca Israele pesamba lya butungulushi bwakwa Esra, Nehemia, Yoshua (Shimapepo Mukalamba pa nshita ilya) na Serubabele Kateeka. Bene intanshi baleteekwa kuli Persia, elyo kuli Greece, na mukupelekesha kuli Roma. Bene baali pesamba lyakwa Roma lintu Yesu afyelwe. Pamulandu wa baYuda ukukaana wene, Lesa atumine abena Roma ku konaula Yerusalemu mu AD70, na mukupelekesha abaYuda bonse balitamfiiwe ukufuma mu calo cakwa Israele.

Mu myaka ya nomba, abaYuda balitendeka ukubwelela ku calo, mu kufikilisha kwa lubali kwa masesemo ya Cipingo ca Kale. Ukubuuka kwa Calo cakwa Israele kuli cishibilo ica cishinka ukuti bwangu Kristu akabwela ku kupampamika libili Ubufumu bwakwa Israele ngo Bufumu bwakwa Lesa.