Ifishinte Fya Muli Baibele
Study 9: Ukucimfya Kwakwa Yesu
Ukucimfya Kwakwa Yesu | Umulopa Wakwa Yesu | Ukupeela Pali Ifwe No Mwine | Yesu Ngo Mwiminishi Wesu | Yesu Na Mafunde Yakwa Mose | Isabata Cakulundapo (Bushe Yesu aafyelwe pa 25 December?) | Amepusho

9.6 Isabata

Cimo pa fyatwalilila ifyasabankana ukucilamo pakati ka misango ya 'bena Kristu' ba nomba na Mafunde yakwa Mose cilemoneka mu mano yakuti ifwe tufwile ukusunga Isabata. Amabumba yamo yatunga ukuti ifwe tulingile ukusunga Isabata lya bena Yuda ukulingana nge fyalondololwa mu Mafunde; bambi abengi batontonkanya ukuti abena Kristu balingile ukukwata ubushiku ubwashininkishiwa ubwa mulungu apa kupepa, ubo bene ilingi balondolola nga pa Mulungu. Icintu ca ntanshi ukulondololwa cili cakuti Isabata lyali e bushiku bwa kushalikisha ubwa mulungu, lintu Lesa aatuushishe panuma ya nshiku mutanda isha kulengwa kwa fintu fyonse (Ukufuma 20:10,11). Pa Mulungu pa kuba e bushiku bwa ntanshi ubwa mulungu, cene cingaba cilubo ukusunga ubushiku ubu nge Sabata. Isabata mu kushininkisha lyali ''cishibilo pakati ka ine (Lesa) na bene (Israele), ukuti bene bengeshiba ukuti ine nine Yehoba uyo ushisha bene'' (Esekiele 20:12). Mu musango uyu, cene tacapekanishiwa nakalya ukuba icakukaka pa Benafyalo (abashili baYuda).

Ifwe tumwene ukuti ukupitila mu mfwa yakwa Kristu pa capindama, Amafunde yakwa Mose yalifumishiwepo, icakuti nomba takuli ukufwaya ukusunga Isabata nangu, pamo, umutebeto onse, pamo ngo bushiku bwa mfwa yakwa Kristu (Abena Kolose 2:14-17). Abena Kristu ba ntanshi abo abaabweleele ku kusunga ifiputulwa fya Mafunde yakwa Mose, pamo nga Isabata, balondololwa kuli Paulo ngo kubwelela ''ku fipoope ifyabula amaka kabili ifya bulanda (Baibele wa Cingeleshi N.I.V.), kuli ifyo imwe mulefwaya ukuba mu busha libili. Imwe musunga inshiku (pamo nga Isabata), ne myeshi, ne nshita, ne myaka (ekutiila imitebeto ya bena Yuda). Ine naumfwa umwenso kuli imwe, epali ine nabiika pali imwe ukuboomba mu kuicusha'' (Abena Galatia 4:9-11). Uku e kukula kwa mulandu uwa kweesha ukusunga Isabata nge nshila ya kuya kwi pusukilo. Cene cili apabuuta icakuti ukusunga Isabata tacili na mulimo kwi pusukilo: ''Umuntu umo acindika ubushiku bumo pamulu wa bumbi (ekutiila mu kucindama kwa bumupashi): umbi acindika inshiku shonse ukulinganya. Lekeni umuntu onse abe uwashininkisha bwino mu mano yakwe umwine. Wene untu asunga (A.V. amashiwi ya kulondolola) ubushiku, acindika bwene kuli Shikulu; na wene untu ashisunga ubushiku, ni kuli Shikulu wene ashicindika bwene'' (Abena Roma 14:5,6).

Pamulandu wa ici, cene cili cakwiluka ukuti ifwe tatubelenga palwa batetekela ba ntanshi ukusunga Isabata. Icine cine, cene calembwa ukuti bene baakumene pa ''bushiku bwa ntanshi ubwa mulungu'', ekutiila pa Mulungu: ''Pa bushiku bwa ntanshi ubwa mulungu, lintu abasambi baishile capamo ku kumokaula umukate...'' (Imilimo 20:7). Icakuti ici cali musango uwali konse konse calangililwa na Paulo pa kupanda amano ku batetekela ba pa Korinti ukubuula umusangulo ''pa bushiku bwa ntanshi ubwa mulungu'' (1 Abena Korinti 16:2), ekutiila pa kukumana kwabo lyonse pa bushiku bulya. Abatetekela bonse balondololwa nga abali bashimapepo (1 Petro 2:9) - abo abaali abaakakulwa ukufuma ku kusunga Isabata (Mateo 12:5).

Ifwe nga tuli no kusunga Isabata, ifwe tufwile ukucita ifi bwino bwino; ifwe tulangile intanshi ukuti cene cili ca busanso ukusunga Amafunde yakwa Mose lubali, pantu muli ici mukafuma ukusekwa kweesu (Abena Galatia 3:10; Yakobo 2:10). Ipusukilo lili mu kupitila mu kusunga amafunde yakwa Kristu ukucila yalya ayakwa Mose. Abena Israele tabaasuminishiwe ukucita umilimo onse pe Sabata: ''Uyo onse aacita umulimo mulya akepaiwa''. Bene kabili baapeelwe ifunde: ''Imwe mwikakosha umulilo monse mu fifulo fyenu ifyakwikalamo pa bushiku bwe sabata'', eico kabili bene baaleshiiwe ukupekanya ifyakulya pa bushiku bulya (Ukufuma 35:2,3; 16:23). Umuntu umo uyo uwakolonganike ifimuti pe Sabata, nalimo mukuti akoshe umulilo, aalikaandilwe ne mfwa pa kucita ifyo (Impendwa 15:32-36).

Eico ifilonganino filya ifisambilisha ukuti ukusunga Isabata kuli icakukaka pa ba mu mabumba yabo filingile ukukaanda ne mfwa abo aba mu mabumba lintu bene batoba Isabata. Takulingile ukuba ukwipika kwa fyakulya nangu ukuboomfya kwa mulilo mu musango onse - pamo nga ukwensha imyotoka, ukuboomfya umusango wa kukafya mu mayanda na fimbipo. AbaYuda bankosamitima ilelo babiika icilangililo ca musango wa mibeele iyenekelwa pe Sabata: bene bekala mu mayanda akasuba konse ukufumyako fye pa mulandu wa fya mipepele, kabili abene tabaibiika mu kwipika, ukwenda na fimbipo. Abengi muli abo 'abena Kristu' abatunga ukusunga Isabata bapelebela fye pa mbilibili kuli ici.

Cene ilingi cilondololwa ukuti ukusunga kwe Sabata kwali limo pa mafunde ikumi ayapeelwe kuli Mose, no kuti, munshita Amafunde yambi ayakwa Mose yalifumishiwepo, umulimo walishala uwa kusunga amafunde yonse ikumi. BaKaloleela ba pa Bushiku bwa Cinelubali ('Seventh Day Adventists') babiika ukulekanya pakati ka mafunde ayasanguluka ('moral law') ya mafunde ikumi na ayo ayaleitwa amafunde ya mitebeto ('ceremonial law'), yantu bene batetekela ukuti yalifumishiwepo kuli Kristu. Ukulekanya uku takusambilishiwa mu Malembo. Ifwe intanshi tulangile ukuti Icipingo ica Kale cisonta ku Mafunde yakwa Mose, ico icapokelwe icifulo ku Cipingo Icipya pa capindama. Cene kuti calangwa ukuti amafunde ikumi, ukubikapo na yalya ayakumine kwi Sabata, yaali ciputulwa ca Cipingo ica Kale ico icafumishiwepo kuli Kristu:-

- Lesa ''aalandile kuli imwe (Israele) icipingo cakwe, cintu wene aapeele ifunde kuli imwe (Israele) ukucita, kabili e mafunde ikumi; kabili wene aalembele yene pa fipaampa fibili ifya mabwe'' (Amalango 4:13). Nakabili cene cilingile ukumonwa ukuti icipingo ici, icashintilila pa mafunde ikumi, cacitilwe pakati kakwa Lesa na Israele, te Benafyalo ba nshiku shino.

- Mose aaninine Ulupili lwa Horebu ku kupoka ifipaampa

fya mabwe pali ifyo Lesa aalembele amafunde ikumi. Mose panuma aalandilepo palwa ici, ''Yehoba Lesa wesu aacitile icipingo na ifwe mu Horebu'' (Amalango 5:2), ekutiila ukupitila muli yalya amafunde ikumi.

- Pa nshita iyi, Lesa ''aalembele pa fipaampa amashiwi ya cipingo, amafunde ikumi'' (Ukufuma 34:28). Icipingo ici cimo cine calundilepo amashiwi ayaleitwa 'amafunde ya mitebeto' (Ukufuma 34:27). Ifwe nga twalondolola ukuti ukusunga icipingo icacitilwe mu mafunde ikumi cili icafwaikwa, ifwe kabili tufwile ukusunga amashiwi yonse aya Mafunde yonse, pa kumona ukuti aya yonse yali ciputulwa ca cipingo cimo cine. Cene mu kushininkisha cili icishingacitika ukucita ici.

- Aba Hebere 9:4 asosa palwa ''fipaampa fya cipingo''. Amafunde ikumi yaalembelwe pa fipaampa fya mabwe, ifyakwete ''icipingo (ica kale)''.

- Paulo asonta ku cipingo ici nge ''calembelwe no kushilwa mu mabwe'', ekutiila pa fipaampa fya mabwe. Wene aita cene ''ukuboomba kwa mfwa...ukuboomba kwa kusekwa...ico icafumishiwapo'' (2 Abena Korinti 3:7-11). Icipingo icaampana na mafunde ikumi icine cine tekuti cipeele isubilo lye pusukilo nakalya.

- Kristu aafuutile ''icakulemba ku minwe ica mafunde ico icali ubulwani kuli ifwe'' (Abena Kolose 2:14) pa capindama. Ici casonta ku cakulemba ku minwe icakwa Lesa ica mafunde ikumi pa fipaampa fya mabwe. Ifyo fine Paulo asosa palwa ''mafunde...ukuba ayafwa...ukukota kwa filembo'' (Abena Roma 7:6), nalimo ukusonta ku filembo fya mafunde ikumi ifyo ifyalembelwe pa fipaampa fya mabwe.

- Limo fye pa mafunde ikumi lyalangwa nga ''amafunde'' muli Abena Roma 7:8: ''Amafunde...yaalandile, Iwe wilakumbwa''. Amavesi ayapita muli Abena Roma 7:1-7 yakonkomesha ifyo ''amafunde'' yaafumishiwapo ku mfwa yakwa Kristu; eico ''amafunde'' yakumbinkanya amafunde ikumi.

Ici conse calenga cene ukumoneka ukuti Icipingo ica Kale na ''amafunde'' fyakumbinkenye amafunde ikumi. Apo fyene fyalifumishiwapo ku Cipingo Icipya, eico amafunde ikumi yalifumishiwapo. Lelo, amafunde pabula pa mafunde ikumi yalipaampamikwa libili, muli bumupashi, mu Cipingo Cipya. Amafunde 3,5,6,7,8 na 9 kuti yaasangwa muli 1 Timote 1 eka, na amafunde 1,2 na 10 muli 1 Abena Korinti 5. Lelo ifunde ilyalenga 4 ilyakuma kwi Sabata talyabwekeshiwapo nakalya mu Cipingo Cipya nge cakufwaikwa pali ifwe.

Ukutantika kwa mashiwi ukwalakonkapo kwalundapo ifyo amafunde yambi yalya pabula yaapaampamikwa mu Cipingo Cipya:-

Ilya 1 - Abena Efese 4:6; 1 Yohane 5:21; Mateo 4:10
Ilya 2 - 1 Abena Korinti 10:14; Abena Roma 1:25
Ilya 3 - Yakobo 5:12; Mateo 5:34,35
Ilya 5 - Abena Efese 6:1,2; Abena Kolose 3:20
Ilya 6 - 1 Yohane 3:15; Mateo 5:21
Ilya 7 - Aba Hebere 13:4; Mateo 5:27,28
Ilya 8 - Abena Roma 2:21; Abena Efese 4:28
Ilya 9 - Abena Kolose 3:9; Abena Efese 4:25; 2 Timote 3:3
Ilya 10 - Abena Efese 5:3; Abena Kolose 3:5.

Cene cili icatetekelwa monse monse mu bwina Kristu bwaluba ukuti Yesu aipaiwe pa capindama. Lelo, ishiwi lya ciGreek 'stauros', ilyo ilingi ilipilibulwa 'icapindama' muli baBaibele wa Cingeleshi, mu cituntulu lipilibula umusongole nangu umulando. Icine cine, icishibilo ca musalaba limbi calikwata intulo sha busenshi. Cene cili icalinga icakuti Kristu aafwile ne minwe na maboko ifyaimishiwa mu mulu pamulu wa mutwe wakwe, ukucila ukutambalika mu musango wa musalaba, pa kumona ukuti iminwe iyaimishiwa mu mulu ili cishibilo ca filayo fyakwa Lesa ukuba ifyashininkishiwa (Esekiele 20:5,6,15; 36:7; 47:14), kabili pamo nge pepo ilya maka (Inyimbo sha Bulanda 2:19; 1 Timote 2:8; 2 Imilandu 6:12,13; Amalumbo 28:2), lintu Kristu aaibikilemo pa capindama (Aba Hebere 5:7). Wene aalandile ukuti ngafintu insoka ya mukuba yaimishiwe mu mulu pa mulando lintu abena Israele baali mu matololo, efyo wene aali no kwimishiwa mu mulu pa cintubwingi mu nshita yakwe iya kufwa; eco wene aakuminiishe 'icapindama' ku mulando (Yohane 3:14).

Icilonganino ca Romani Katolika cakambatika icishinka ca nkaama ikalamba ku capindama. Ici mu cituntulu tacikweete ukusuminisha kwa Baibele; cene calenga umusalaba ukusanguka umuti, icishibilo icituntulu icakuti Lesa ali na ifwe. Abantu batontonkanya ukuti mu kufwala umusalaba nangu ukucita lyonse icishibilo ca capindama, Lesa akaba na bene. Ici cili ca cishibilo fye; amaka ayatuntulu aya capindama yali mu kupitila mu kwampana kweesu ne mfwa yakwa Kristu ku citetekelo no lubatisho, ukucila ukwibukisha umusango utuntulu wa capindama. Cene cili icayangukapo, icine cine, ukucita ica panuma ukucila ica ntanshi.